Зүүн сибирийн тайлагдашгүй нууц, 1908 онд юу болсон бэ?

1908 оны зургадугаар сарын 30-нд өглөөний 7 цагийн орчимд Зүүн Сибирийн Лена мөрөн, Подкаменский Тунгуск голын уудам сав нутагт асар том галт бөмбөлөг чих дүлийрэм дуу чимээ дагуулан, улаан гал маналзуулсаар зүүн өмнөөс баруун хойт зүгийг чиглэн нисэж одоод хүнгүй зэлүүд хөвчийн дээгүүр долоо орчим км-ын өндөрт асар хүчтэй дэлбэрчээ.

Дэлбэрэлт болсон газраас 65 орчим км зайтай оршдог эвенкүүдийн амьдардаг Ванавар тосгоныхны яриагаар, уг дэлбэрэлтийн давалгаанаар хэдхэн секундын дотор барагцаагаар одоогийн Москва хотын эзэлдэг хэмжээний нутаг дэвсгэрийн хэдэн сая модыг хядчихжээ. Дэлбэрэлтийн дараа ч дэлхийн нилээд хэдэн орны агаар мандалд хэдэн шөнийн турш хачирхалтай туяа татаж, хүмүүс унтаж чадаагүй гэдэг.

Энэ нутагт юу дэлбэрсэн юм бол? Асар том солир уу, эсвэл харь гаригийнхны хөлөг онгоц уу? Манай гараг эсрэг биеттэй мөргөлдөв үү, эсвэл ербусын газар хөдлөлт үү? Бөөгийн хараал уу, эсвэл суут бүтээгчийн туршилт уу? Тунгусын энэ оньсого мэт зүйлийн учрыг өдгөө 100 жил өнгөрсөн ч тайлж чадаагүй байна.

Олон таамаглалаас хамгийн магадтай байж болзошгүй "солирын хувилбар"-ыг оросын судлаач Леонид Кулик дзвшүүлжэз. Солир судлаач эрдэмтэн тэрээр 1927 оны хавар нутгийн эвенкүүдээр газарчлуулсаар уг үйл явдал болсон тэр газарт хүрч чадсан байна. Энэ тухай Кулик бичсэн нь: " Солирын улайсмал хий гал цацруулан долгион үүсгэж, намагт цөөрөм рүү унахдаа тэндэхийн ой мод, дов толгод, намаг балчгийг хавтгайлан устгаж, агаарт цойлсон биетүүд газар руу шааж орохдоо дэлбэрч, ийм дүр төрх үлдээжээ" гэсэн байна. Гэвч мөнх цэвдэгтэй зэлүүд хөвчид зарим нүхийг нь малтсан боловч солирын хэлтэрхий гэх юм олоогүй аж. Харин уг экспедицид оролцсон залуу анчин К. Янковский гэгч хөвчөөс ербусын том чулуу олсноо түүнд үзүүлсэн боловч сайхь эрдэмтэн төмөр солир байх ёстой гэж үзсэн тул түүнд нь ач холбогдол өгсөнгүй.

Энэ сүйрэл болсон газар руу дайны өмнөх жилүүдэд дахин дөрвөнтөө экспедиц зохион байгуулсан ч Леонид Кулик фронтод амь урэгдсэний дараа 1942 онд эрэл хайгуулын ажлыг зогсоожээ. 1946 онд инженер Александр Казанцев 1928 онд Л.Куликийн экспедицид туслахаар ажиллаж явсан Виктор Сытины ярьсан зүйлээс болон Хиросима, Нагасакийг атомын бөмбөгөөр бөмбөгдсөн тухай мэдээллээс сэдэвлэн "Дэлбэрэлт" гэдэг нэртэй шинжлэх ухааны уран зөгнөлт өгүүллэг бичсэн бөгөөд энд 1908 оны уг үйл явдлыг тайлбарлахыг оролджээ. Тэрээр Тунгусын хөвчид гараг хоорондын сансрын хөлөг сүйрсэн хэмээжээ. Энэ нь олон нийтийн бодол санааны дэмжлэг хүлээн, нэг бус судлаачийн анхаарлыг шууд татсан ч зарим эрдэмтэн түүнд нь эгдүүцэн дургүйцжээ.

Гэвч XX зууны дундуур сансрын хөлгийн сэгийг эрж олохоор Тунгусын хөвч рүү хэд хэдэн хэсгийг илгээжээ. Тэдгээрийн нэгийг нь сансрын техникийн ерөнхий зохион бүтээгч Сepгей Королев зохион байгуулж бүрэлдэхүүнд нь Георгий Гречко сансарт хараахан нисээгүй байх үедээ орж ажилласан байна. Хожим нь А.Гречко тэр тухайгаа америкийн нэгэн сэтгүүлд өгсөн ярилцлагадаа: "Тунгуст чухам юу болсон тухай асуултад шинжлэх ухаан ойрын хэдэн арван жилд, тэр байтугай хэдэн зуун жилд ч хариулт өгч чадах эсэхийг би мэдэхгүй байна. Гэхдээ энэ дэлбэрэлтийг газрын бус гаралтай болов уу гэж бодсон. Харин сансраас бидэн рүү чухам юу нисч ирсэнийг, энэ нь солир уу, харь гаргийнхны хөлөг үү гэдгийг судлах хэрэгтэй. Олон улс төрчийн бодож буй шиг цөмийн дэлбэлэлт байсан гэдэг нь юу л бол? Үүнд би их эргэлзэж байгаа" гэжээ.

Мөн Серб гаралтай AНУ-ын cyyт зохион бүтээгч Никола Тесла yтacгүйгээр цахилгаан эрчим хүчийг алсад дамжуулах алдарт туршилтаа чухам энэ эзгүй зэлүүд газрыг сонгож хийсэн гэж зарим нь үздэг. Ворденклиффын цамхаг хэмээн алдаршсан энэ өндөр сууринаас ионосферийн давхаргаар дамжуулан ертөнцийн аль ч бөөрөнд эрчим хүчийг аянгын цахилал мэт дамжуулах боломжтой хэмээн Тесла узэж байв. Гэвч дээрх аварга суурийг Тесла 1932 онд босгожээ.

Шуудхан хэлэхэд, Тунгусын асуудлыг судлах өнөөгийн шатанд сүүлт одны болон солирын гэсэн хоёр л хувилбар байгаа аж. Нарны системийн бүх биет сансрын бөмбөгдөлтөд байнга өртөж байдаг тул уг дэлбэрэлтийг хөрш Сарны болон бусад гаригийн гадарга, тэдгээрийн дагуулуудтай холбоотой байх гэсэн сэжиг таамаг дэвшүүлдэг байна. Тийм болохоор 1908 оны тэр үйл явдлыг Дэлхий жижиг сүүлт одтой юмуу эсвэл чулуун солиртой мөргөлдсөн байх гэсэн хувилбараар судлах нь зөв гэж үздэг байна. Аль ч талаас нь авч үзэх хангалттай олон баримт байгаа болно. Одоо харин 19 жилийн дараа Оросын ШУА Тунгус руу хийх экспедицийг сэргээж, чухам юу болсныг тодруулахаар ажиллах болжээ.