Газар доорхи усны гадаргын илрэл (Булаг гэж юу вэ?)

Булаг

Гүний ус нь гидрогеологийн тогтоцоос газрын гадарга дээр байгалийн эсвэл хиймэл үйл ажиллагааны нөлөөгөөр шүүрэн гарч ирдэг. Байгалийн ундарга нь газар доорх усны эргэлт дуусах газар юм. Ус байгалийн жамаар газрын гадарга дээр далд ундарга эсвэл булаг, шанд хэлбэрээр гарч ирдэг.

Газар доорх усны нэлээд их хэсэг гидрогеологийн тогтоцоос далд хэлбэрээр, гадаргын урсгал эсвэл сав руу шууд шүүрэн ордог.

Гүний ус төвлөрсөн хэлбэрээр газрын гадарга дээр ил гарсныг булаг гэнэ. Булгийг ундрагын төрлөөс нь хамааран уруудах, гарах, халих гэх зэргээр ангилдаг. Гидрогеологийн эерэг нөхцөлд булгаас урсгал ус эх авч усыг нь цаашид усны сүлжээнд авч явна. Ил гарч урсахгүй, нэвчиж гардаг усны өөр төрлийн эх үүсвэрийг намаг гэнэ.  Газар доорх усны нэг эх үүсвэрээс нэг дор нэгээс илүү булаг гардаг газрыг усны эх үүсвэр орд гэж нэрлэнэ.  

Зураг 1. Булаг шандны янз бүрийн төрөл зүйл

Булгийн ангилал:

Ундрагын төрлийн дагуу

• уруудах – булаг нь усны баганы хамгийн доод цэг болно:
• үе давхаргын – ус газрын гадарга доор ус үл нэвтрүүлэх давхаргаар урсаж, нэг газарт ил гардаг
• асга хүрмийн – ус асга хүрмийн доогуур урсаж, асга хүрмийн биетийн доод хэсэгт газрын гадаргад ил гардаг
• үе давхарга- асга хүрмийн – ус эхлээд газрын гадарга доогуур урсаж, асга хүрмийн давхаргаар нэвтрэн дамжин түүнээс газрын гадаргад ил гардаг
• халих – ус газар доорх хуримтлалд төвлөрч, түүний ирмэгийг халин ил гардаг
• гарах – усны баганы хамгийн доод цэг булгийн түвшингийн доор байна, ус урсан ирж буй усны даралтын нөлөөгөөр ундарч гардаг:
• үе давхаргын – ус газрын гадарга доогуур урсаж, ус үл нэвтрүүлэх давхарга дээш чиглэн мурийнэ.
• асга хүрмийн – ус үл нэвтрүүлэх давхаргын асга хүрмээс гардаг

 

Температурын дагуу:

• хүйтэн булаг/рашаан (дундаж температур 20 °C –с дээшгүй байна),
• Халуун рашаан (дундаж температур 20 °C –с дээш байна):
• бүлээн (гипотермал, 37 °C-с дээшгүй),
• халуун (термал, 50 °C-с дээшгүй),
• хэт халуун рашаан (50 °C-с дээш).