"ИНЖЕНЕР ГЕОЛОГИЙН ШИНЖЛЭХ УХААН" талаарх шинэ веб хуудастай танилцая (туршилтын хувилбар)

 

Энэ линк -ээр ороод судлаад үзээрэй та бүхэн, амжилт хүсье

https://baysaa321.github.io/EGmn_update.github.io/index.html

Девоны галавт яг юу болж өнгөрсөн бэ? 400 сая жилийн тэртээд... аялахуй

Девоны үе бол геологийн цаг хугацааны хувьд, Палеозойн эриний үе бөгөөд Силурын галавын дараагаар, Чулуун нүүрсний галаваас өмнөх үе бөгөөд ойролцоогоор ~419.2 саяас ~358.9 сая жилийн өмнөх үеийг хамруулдаг. Девоны эрин үеийг заримдаа "Загасны эрин үе" гэж нэрлэдэг, учир нь энэ галавт амьтдын олон янзын, ёр бусын элбэг дэлбэг төрөл зүйлс үүссэн байдаг онцлогтой. (https://www.britannica.com) 

Зураг 1. Девоны галавын цаг үеийг төсөөлж зурсан зураглал (Image © AI)

Девоны галавт яг юу болж өнгөрснийг товчхон уншиж судалцгаая. Үүнд:

Өчүүхэн цагаан хумх шиг бодисын төстэйгээр амьдрал үүссэнээс хойш хэдэн тэрбум жил өнгөрөв. Амьд биетийн түм түмэн үе болж өнгөрөв. Ургамал, амьтны янз бүрийн баялаг аймаг далайн усанд суурьшив. Сээр нуруугүй амьтад асар их цэцэглэн хөгжив. Амьдрал хуурай газрыг эзэлж, нүцгэн үрт ургамал гэгч анхны ургамал хад асгыг чимэж байв. Дэлхий дээрх амьдралын хувьсал цаашид ямар замаар яваа вэ? Ирэх мянга түмэн жилд ямар шинэ хэлбэрүүд нэмэгдээ вэ? Гэх асуулт урган гарч ирнэ.

Эрдэмтэд 1839 онд Английн зүүн өмнөт хэсэгт орших “Девоншир” гүнлигийн нутгаас Девоны давхаргыг анх илрүүлснээр тэр хөрсний давхаргын тогтсон галавыг “Девон галав” гэж нэрлэжээ. Девоны галавын бүлээн усанд толгой хөлт нялцгай биетэн, шүр, брахиопод хэмээх хос дун хавтгай амьтан элбэг амьдарч байв. Далайн амьтны үлдэгдэл нь дунгийн шохойн үеийг үүсгэлээ. Гол мөрний цэнгэг устай тохойд коккостеус хэмээх хуягт загас амьдрах болов. Хуягт загасны биеийн хамт түүнии заналт дайсан байсан аварга хилэнцэт хавчийн малтмал олддог. Тэрхүү араатны хоол болсоор хуягт загас мөхөх замдаа оржээ.

Девоны галавын сүүл хавьд хуягт загасны зарим төрөл тэнгист амьдрах болж тааламжтай үржсээр далайн хуягт загас динихтис (10 метр гаруй урт) болжээ.   

Зураг 2. Хуягт загас болон далайн бусад амьтад (Image © AI)

Мөн яст загас үүсэв. Тэр эртний загас нь усанд гавшгай хөвөх сэрвээтэйгээс гадна эрүүтэй байжээ. Ургамал улам арвижиж хөвд, хагтай төстэй “нүцгэн ургамлаас” гадна намгийн оймын дээд өвөг болох навч иштэй нарсан өвс үүсжээ. Девоны галавын бүх ургамал өчүүхэн эс болох спо- роор үрждэг ургамал байлаа. Гэтэл Девон галавын дундуур үед модлог ургамалтай адилавтар том, үрт ургамал бий болжээ. Түүний мөчирт нь шошны чинээ үр ургаж, бүх үрт ургамлын өвөг болжээ. Чийглэг хөрсөн дээгүүр шавж, олон хөлт, хилэнцэт хорхой мөлхөж бие биеэ агнаж байлаа. Түүний зарим төрлийн угсаа, тухайлбал хилэнцэт хорхой онцын өөрчлөгдсөн юмгүй одоо ч амьдарсаар байна. (Монгол оронд Дорноговь аймаг Хүслийн уулын тэр хавьд байдаг)

Девоны галав ~60 сая орчим жил үргэлжилжээ. Энэхүү хуга- цаанд Дэлхийн амьтны аймагт чухал өөрчлөлтүүд гарчээ. Эх газрын эргээр сүндэрлэсэн уулс далайн чийглэг агаарын эх газрын гүнд нэвтрэхэд саад хийж далайн олон булан, нуур хатжээ. Түүнд орших загасны зарим нь усгүй газар удаан хугацаагаар амьдрахад зохицжээ. Энэхүү загасыг бийр өдөт загас (Цератод) гэнэ. Бийр өдөт загасны хөвөлтийн хийт цуух нь уушигны үүрэг гүйцэтгэж агаарын хийгээр амьсгалахад дөхөм үзүүлэх болсон аж. Үүний тусламжтайгаар тэдгээр загас ус нь ширгэсэн нуур цөөрмийн ёроолд амьдрах болжээ Мөн сэрвээнийхээ тусламжтайгаар нэг цөөрмөөс нөгөө цөөрөмд нүүдэллэх чадварыг эзэмшив. Гайхалтай сонин чадвар шүү.

Оршиж тогтнохын төлөө загасны аймгийн явуулсан тэмц- лийн дүнд амьтны аймгийн шинэ хэлбэр хоёр нутагтан үүсэв. Одоо ч усны гадна хэсэгт амьдарч чадах загас оршсоор л байна. Жишээлбэл: Энэтхэгийн далайн эрэг орчимд амьдардаг периофтальмус болно. Периофтальмус бол орчин цагийн хамгийн сонирхолтой загасны нэг юм. Зантгар толгой дээр нь урагш түмбийсэн нүдтэй. Урт нь 15 сантиметр, цээжний нь сэрвээ хоёр нутагтны хөлтэй адил хүчирхэг булчинтай. Далайн таталтын үед периофтальмус уснаас гарч торгон элсэн дээгүүр сэрвээгээрээ маш хурдан явж, эргийн модон дээр гарч, ялаа шавьж авлана. Тэр нь хуурай газарт усанд байснаасаа дутуугүй шаламгай байна. Хурдан хөдөлгөөнтэй тул барихад тун хэцүү.

Зураг 3. Периофтальмус харагдах байдал (нуруун дээрээ сэрвээтэй, урд хоёр сарвуутай)

Эх сурвалж: https://aquafisher.org/okuneobraznyie/rod-periophthalmus/

Девоны галавын сүүлчээр хоёр нутагтан стегоцефал буюу бүрхүүл толгойт бий болжээ. Бүрхүүл толгойт нь бийр өдөт загасны удам юм. Түүний толгойн дээд тал бүхэлдээ ясан хуяг, тул бүрхүүл толгойт гэж нэрлэжээ. Ясан хуяг нь таван нүхтэй. нэг нь дагзны нүх, хоёр нь хамрын нүх, үлдсэн хоёр нь нүдний нүх юм. Бүрхүүл толгойт нь намагтай газар амьдардаг хөдөлгөөн муутай амьтан, уушгаар амьсгална. Оршиж буй нуур, цөөрмөө ширгэвэл таван савартай хөлөөрөө сажилсаар устай газар хүрдэг. 

Девоны галавын үлдээсэн ул мөр гэвэл чулуужсан төдийгүй, органик бодисын үлдэгдэл болох газрын давирхай буюу нефть юм. Энэхүү тослог шингэн нь ургамал амьтны аймгийн сэг зэмийн задралын дунд үүссэн аж үйлдвэрийн чухал түүхий эд билээ. Монгол нутгийн их говьд нефтийн их нөөц бий. Дунджаар газрын гадаргуугаас доош ~2000 метрийн гүнд оршдог. Түүний зах зухаас ашиглаж, Дорноговийн нефтийн их үйлдвэр билээ. Одоо ч нефть боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалт Алтанширээ сумын нутаг дэвсгэрт хийгдэж байна.  

Нефтиэс нисэх онгоц, трактор, хөдөө аж ахуйн машинуудад хэрэглэгдэх бензин, керосин, лигроин, мазут, тос гаргана. Мазут нүүрснээс илүү илчтэй байдаг. Мөн нефтиэс ванилин, сахарин асперин, вазелин, тэсрэмтгий бодис гаргадаг.

Түүний хийгээс давирхай, ягаан тос гаргаж, давирхайгаар мь жинхэнэ арьсыг орлож чадах хиймэл арьс, ягаан тосоор нь тэргүүн зэргийн үнэртэй усыг бэлтгэнэ. Будаг, үл хагарах шилииг өнөөх л нефтиэс гаргадаг байна. Техник технологи хөгжихийн хэрээр нефтиэс гаргах бүтээгдэхүүн нэмэгдэж байгаа боловч эсрэгээрээ нефть ховордож байна.

Геологийн шинжлэх ухаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан нэрт эрдэмтэн Альфред Вегенер гэж хэн бэ?

 Эрдэмтэн Альфред Вегенер (1880-1930 он)

Хамгийн алдартай геологийн шинжлэх ухаанд хувьсгал авчирсан бүтээл нь тивүүдийн шилжилтийн тухай онол (Theory of Continental Drift)

Вегенер нь анх 1912 онд тивүүдийн шилжилтийн тухай онолыг дэвшүүлсэн бөгөөд энэ онол нь дэлхий дээрх тивүүдийн хөдөлгөөн, тэдний өмнөх байршлын талаарх маш үндэслэлтэй онолыг санал болгоод зогсохгүй, геологийн тогтоц бүтцийг ойлгоход томоохон хувьсгал авчирсан юм. Түүний онолоор тивүүд нь өмнө нь нэг хэсэг байсан бөгөөд дараа нь хуваагдаж, өнөөгийн байрлал руу шилжсэн гэж үзжээ. Барагцаалбал одоогоос 500 сая жилийн өмнө Пангей тив гэсэн нэг цул супер тив эх газар байжээ. Энд Пангей гэдэг нь "Нэг бүхэл газар" гэсэн утгатай үг юм.

Зураг дээр тухайн цаг үед амьдарч байсан амьтан, ургамлын fossil - малтмал үлдэгдлээр батлагдаж байгаа баримт нь...

Вегенерийн онол нь тухайн үедээ эрдэмтдийн дунд маргаан тарьсан ч, 1960-аад оны үед газар хөдлөлт, далайн ёроолын түвшин судалгаа, плит тектоник дэлхийн онолын үүсэл зэрэг нь түүний онолыг баталсан.

эх сурвалж: https://tylerirving.ca/?p=361