Дэлхийн рашааны талаарх мэдээлэл хүргэе та бүхэндээ (Монгол-д)

Хүний өвчин зовиурыг хөнгөлөн илааршуулдаг гайхамшигт шидэт ус бүх л тивүүдэд бий. Европ, Хойт Америкт рашааныг сайн судалсан, мөн өргөн ашигладаг юм. Румын бальнеологийн сувилалуудаар баян орны нэг. Өнөөдөр энд 172 гаруй рашаан сувилал ажиллаж байна. Иодит, мышьякт, хүхэрт, хлорт натрийн бүлээн, халуун рашаан элбэг. 2000 жилийн тэртээгээс үүссэн Бэйле-Геркулане сувилал нь хүхэрт, цацраг идэвхит (градус нь 55 °С) халуун 8 рашаан дээр байгуулагджээ. МЭӨ I зуунд римчүүд Геркулесын рашаанд орох газрыг байгуулсан түүхтэй. 

Капименешть, Совата, Слэникул, Молдовей зэрэг олон рашаан сувилалууд Румынд нэр хүндтэй юм. Баден- Бадены рашаан дэлхийд зартай билээ. Шварцвальдын ууланд орших шорвог-шүлтлэг, халуун энэ рашаан бүтэн жилийн турш олон зуун сувилуулагчдыг урин дуудаж байдаг. Баден-Баден сувиллыг бас өөр нилээд нэртэй хоёр ч сувиллын газартай хүмүүс их андуурч байдаг юм. Энэ нь Австралид орших Баден, нөгөө нь хойд Швейцарьт орших Баден билээ. Бүгд л хүхэрт халуун рашаан түшиглэсэн сувиллууд болно. Мөн үүнээс дутахгүй нэртэй рашаан сувилал нь Висбаден бөгөөд олон тооны халуун рашаан булаг ундардаг юм. Тэдний градус нь 50 ⁰ С хүрдэг.

Югослав өөрийн рашаанаараа нэрд гарсан орны нэг. Хүхэрт бүлээн рашаантай Баня-Лука, цацраг идэвхит ба хүхэрт рашаантай Враждин-Топлице зэрэг рашаан сувиллын газрууд нэлээд нэрд гарчээ. Францад ялангуяа түүний төвийн районд (Виши, Биарриц ба бусад ) олон рашаан бий. Европын орнууд Англи, Бельги, Итали, Венгер, Польш, Германы болон бусад улсад рашааны ордууд бий. Ази тив рашаанаар тун баялаг. Харин харьцангуй муу судлагдсан. Азийн улс орнуудын түүхэн хөгжилд бальнеологийн том төвүүд үүсч хөгжиж байгаагүй юм. Харин ЗХУ-ын азийн хэсэг бол өөр хэрэг. Японд Атамин, Бенну зэрэг рашаан сувилалууд байдаг. Энд хүхэрт халуун рашаанаар элбэг.

Зураг.1 Тунис улс 'Гафе" халуун рашаанд хүмүүс орж байна

Африкийн рашаан булаг судлагдаагүй байна. Хойт Африкт л хэд хэдэн рашаан сувилал бий (жишээ нь Тунист 'Гафе" халуун рашаан) Эфиопи, Кенид Танганик, Ньяс нууруудын районд дэлхийн царцдасын гүний хагарлын дагуу илэрсэн ундарга ихтэй рашааны ордууд байдаг. Нутгийн хүмүүс эдгээрийг ашигладаг ба цаашид тусгаар тогтносон залуу улсуудын хөгжил нь тэдгээрийг өргөн ашиглах л болно.   

Зураг.2 Хойд Америк, Вайоминг, Йеллоустоун үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, Хар опал усан сан, халуун рашаан, шар замаг, ашигт малтмалын ордууд

линк хаяг

Хойт Америкийн рашаанууд сайн судлагдсан бөгөөд рашаан сувилалын өргөн сүлжээтэй юм. Хүн төрөлхтөн газар доорхи рашааны ордыг хангалттай өндөр түвшинд ашиглаж чадахгүй л байгаа юм. Ялангуяа хөгжлөөр буурай улсуудад бүр хангалтгүй байгаа болно. Баруун Европ, Хойт Америкийн бальнеологийн сувиллууд баян хүмүүсээр дүүрэн байдаг ба энгийн ядуу хүмүүст хаалттай. Социалист орнуудад рашаан сувилал нь нийт хөдөлмөрчдийг эрүүлжүүлэхэд чиглэсэн. 

Манай Монгол оронд ч мөн адил халуун рашаан түүнийг дагасан сувилал амралтууд маш олон бий. Гэхдээ хамгийн том нь Шаргалжуутын халуун рашаан нь байгалийн өвөрмөц сонин тогтоц, анагааж эмчлэх чадвараараа дэлхийд хосгүй рашааны нэгэнд тооцогддог. Шаргалжуутын рашаан сувилал нь Баянхонгор аймгийн Эрдэнэцогт сумын нутагт далайн төвшнөөс дээш 1500 метрт Улаанбаатар хотоос 650 орчим километр зайтай оршдог. Шаргалжуутын гол руу түрж орсон Хатад хэмээх толгойн энгэрт байх боржин чулуунууд дундаас оргилон урсах халууны хэмжээгээр өөр хоорондоо ялгаатай 100 гаруй булаг рашаан ундаргаас бүрддэг. Та бүхэн заавал нэг зорьж очиж үзээрэй.

Зураг.3 Халуун рашаан уур манан иймэрхүү харагдана, градус нь 96 °С хүрнэ

Зураг.4 Халуун рашааны ерөнхий харагдах байдлын зураг

Улаанбаатар хотын ойр орчмын инженер геологийн нөхцөлийн судалгааны тойм мэдээлэл

 

Зураг 1.Улаанбаатар хот орчимын инженер геологийн мужлалын зураг

1. Инженер геологийн район (α₁-I). Туул гол, түүний цутгалангуудын хөндийгөөр тархсан орчин үеийн аллювийн гаралтай шавранцар дүүргэгчтэй элс, хайрга юм. Техноген ачаалалд хамгийн их өртсөн район. Газар доорх усыг хамгийн их олборлодог, мөн барилгын материал болгон элс, хайргыг эмх цэгц муутай олборлож ирсэн. Чичирхийллийн балл 8-аас их. Урсгал усны үйл явц идэвхитэй байдаг зэрэг онцлогтой.
2. Инженер геологийн район (α₁-II). Их хөшигийн хөндийн баруун энгэр, Хөлийн голын баруун энгэр, 22-ын товчоо байрлах талбай зэргээр алаг цоог тааралдана. Плиоцены настай шаварлаг хурдасны зузаалаг тархсан. Техноген ачаалалд харьцангуй бага өртсөн. Урсгал усны үйл явц, цэвдэгт гаралтай үйл явц зонхилно.
3. Инженер геологийн район (α₁-III) нь Налайхын хотгор, Бөхөгийн голын хөндийн баруун хажууд тус тус ялгагдана. Түрүү цэрдийн настай тунамал гаралтай элсэн чулуу, алевролит, нүүрсний үеүүд салаавчлан үелсэн зузаалаг тархсан. Налайхын хотгор техноген ачаалалд ихээхэн өртсөн. Нүүрс, шавар зэрэг ашигт малтмалыг олон арван жил олборлож ирсэн учир инженер геологийн үйл явц шинээр үүссэн онцлогтой.
4. 3.  Инженер геологийн район (α₂-I)-д Хүйн голын хөндий, Хөшигийн хөндий, Туул голын цутгал болох III эрэмбийн голуудын хөндий, яармаг, Нисэхийн дэнж багтана. Плейстоцен-голоцены шавранцар дүүргэгчтэй элс хайрга бүхий голын хурдас, шаварлаг, элсэрхэг дүүргэгчтэй бул чулуутай, муу мөлгөржсөн сайр, сайрга, хайрга бүхий пролювийн хурдас тархсан. Яармаг, Нисэхийн дэнж техноген ачаалалд илүү өртсөн. Талбайн угаагдал, уруй зэрэг геодинамикийн үйл явц эрчимтэй үүсдэг.
5. Инженер геологийн район (α₂-II) нь Богд уулын амнууд, Хөлийн гол, Налайхын голын адгуудаар багахан талбайд ялгагдана. Онцлог нь плейстоцены үеийн мөстлөгийн хурдас тархсан. Техноген ачаалалд онц өртөөгүй. Талбайн угаагдал, уруй үүснэ.
6. Инженер геологийн район (δ₁-I) Налайхын хотгорын хажуу, Бөхөгийн голын баруун хажуу, Баянхошуунд ялгагдана. Неоген, түрүү цэрдийн тунамал хурдас тархсан. Техноген ачаалалд багавтар өртсөн. Хавтгайн нэл угаагдал, цэвдэгт гаралтай үйл явц тохиолдоно.
7. Инженер геологийн район (δ₁-II). Гандан, Сансар, Улаанхуаран, Хөлийн голын баруун хажуу, Хонхор нуурын хонхор, Бөхөгийн голын баруун хажуу зэрэг газраар толбо хэлбэрээр тархсан неогены шаварлаг хурдас бүхий талбай хамрагдана. Гандан, Сансар, Улаанхуаран техноген ачаалал өндөртэй. Газар доорх усны түвшин дээшлэх үйл явц идэвхитэй илэрдэг онцлогтой. Хавтгайн нэл угаагдал, Цэвдэг гаралтай үзэгдэл үүснэ.
8. Инженер геологийн район (δ₂-I) нь Чингэлтэй, Сонгинохайрхан, Эмээлт, Оргиоч, Баясгалант уул, Баянзүрх зэрэг уулсыг хамрана. Карбоны цаг хугацаанд үүссэн тунамал-хувирмал чулуулаг тархсан. Өгөршил, уруй, нэл угаагдал эрчимтэй явагдана. Техноген ачаалалд бараг өртөөгүй.
9. Инженер геологийн район (δ₂-II) нь Туул, Хүйн голын ай савын ус хагалбарын уулс, Сэлбэ, Улиастай, Хөшигийн хөндийн эхээр орших өндөр уулс юм. Энд девоны үеийн тунамал-бялхмал, хувирмал чулуулаг тархсан. Техноген ачаалалд бараг өртөөгүй. Өгөршил, уруй, цэвдэг гаралтай үйл явц идэвхитэй үүсдэг.
10. Инженер геологийн район (δ₂-III). Хүйн голын хөндийн хажуугийн уулс, Жанчивлангийн бөөндөлийг хүрээлэх уулс бөгөөд силур, нео-протерезойн хувирмал-бялхмал хурдас энд тархсан. Техноген ачаалал бараг байхгүй. Хавтгайн угаагдал, шугам угаагдал, өгөршил эрчимтэй хөгжсөн.

Инженер геологч МУЗИ Н. Батсүх, Т. Бээжинхүү нарын судалгаа...