cv (товч намтар) бичих заавар

CV /товч намтар/
Дэлхий ертөнцийн хөгжлийг дагаад хөдөлмөрийн зах зээл улам өргөжиж, чадвар дадал байвал хаана ч юу ч хийж болох боломжийг олгож байна. Аливаа хүн амьдралынхаа туршид тодорхой хэмжээгээр ямар нэгэн ажил хөдөлмөр эрхэлж, албан тушаал дэвшиж, эсвэл нэг ажлаас нөгөө ажилд шилжин ажлынхаа нөхцөл бололцоог сайжруулж байдаг. Харин ажил олгогч нараас бидэнд ажилд ороход анкет бөглөн CV илгээх шаардлагуудыг тавьдаг. Аливаа хүн өөрийгөө хэрхэн илэрхийлж тодорхойлохоос хөдөлмөрийн зах зээлд амжилт олох эсэх нь шалтгаална. Тиймээс ажил олох, хүссэн ажлаа хийхийн тулд бичсэн зүйлээрээ өөрөө хэн гэдгээ илэрхийлж чадах ёстой гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Тиймээс л бид CV-ний тухай, хэрхэн бичих тухай зөвлөмжийг өгч байна.

CV гэж юу вэ?
CV буюу “curriculum vitae” гэдэг үг нь товч намтар гэсэн англи үг юм. Мөн латинаар “Таны амьдралын замнал” гэсэн утгатай үг. Нэг үгээр хэлбэл амьдралын толь юм. Таны CV-нээс таныг хэр олон талын чадвартай болох мэргэжлийн зэрэг цолтой эсэх, олон газар ажиллаж байсан уу үгүй юу, эсвэл ерөөсөө ажил хийгээгүй гэртээ сууж байсан уу, ажилдаа хэрхэн амжилт гаргасан, эсвэл байр сууриа олоогүй байгаа, маш сайн тодорхойлолттой эсэхийг ажил олгогч бүрэн ойлгож мэдэх боломжтой. Гэхдээ та ажил олохын тулд дээд зэргийн мэргэжилтэн байх, их амжилтын эзэн байх албагүй юм. Ажил олгогч нар бол ямаршуухан хүн хайж байгаагаа мэддэг бөгөөд бидний хувьд тэдний юу хүсэж байгааг мэдэх, тавьсан шаардлагад нь хамгийн сайн тохирох хүн нь та мөн л бол түүнийгээ харуулах нь чухал юм.

CV нь гадаадын их дээд сургуульд сурах, гадаадад ажлын өргөдөл гаргах, янз бүрийн тэтгэлэгт хамрагдах зэрэг бүхий л зүйлд хэрэг болох тул ганц ажлын төлөө хийх ёстой зүйл гэж өрөөсгөлөөр ойлгож болохгүй. Тиймээс хүн бүхэнд CV хэрэгтэй. Сайн CV-тэй байх нь сайхан ажил олох томоохон нөхцөл болдог. Энэ нь нүүр тулан уулзах ярилцлагад ч урдаа барих сайхан бамбай, сайн зэвсэг болно. Ажлын ярилцлагад орох хүний CV-г эхлээд заавал судалж үздэг олон улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн жишиг болсон зүйл байдаг.

CV-г юунд хэрэглэх вэ?
CV-г олон зүйлд хэрэглэж болно.
- Сонин сэтгүүлд гарсан ажил олгох зарын дагуу явуулж болно.
- Өөрийн орохыг хүссэн байгууллагынхаа ирээдүйд гарах орон тоонд өрсөлдөх зорилгоор илгээж болно.
- Ажил олгогч байгууллагад өгч болно.
- Албан тушаал дэвших, шагнал урамшуулалд тодорхойлох зэрэг янз бүрийн зорилгоор анкет, өргөдлийн маягт /application/ бөглөхөд хэрэг болно.
- Сургууль, коллежид сурах, мэргэжил дээшлүүлэх зорилгоор өргөдөл гаргахад хэрэг болно.

Энэ өрсөлдөөнт нийгэмд хэн өрсөлдөх чадвартай байна тэр нь хожих тул эртнээс CV-гээ биччихсэн байх хэрэгтэй. Таны хүссэн ажлын орон тоо гарахад CV-нээс болж хойшлогдож, хоцрох ёсгүй. Нэг ёсондоо цаг хугацаа боломжоо алдахгүй гэсэн үг. Нэгэнт CV-гээ бичсэн тохиолдолд таны ур чадвар нэмэгдсэн үед тухай бүр нь нэмж шинэчилж байх хэрэгтэй. Таны бүхий л нарийн ширийн мэдээлэл зөв дэс дараалалтай байх ёстой. Нэгэнт өөрийнхөө санаанд хүрсэн CV боловсруулчихвал та бусдаас хэдэн алхмын урд байгаа гэж бодож болно. Сайн CV-тэй байх бас нэг давуу тал нь нэгэн зэрэг олон газар явуулах боломжтой байдагт байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл дагалдах захиагаа /cover letter/ өөрчлөөд л явуулаад байна гэсэн үг.

СV- ямар дараалалтай байвал тохиромжтой вэ?
Ерөнхий загвар нь ажил олгогчийн сонирхлыг татах, сэтгэлд хүрэхээр хийгдсэн байх ёстой. Эхлээд өөрийгөө хэн гэдгээ танилцуулах, дараа нь боловсрол, ажлын туршлагаа болно. Дараа нь авъяас чадвар болон бусад хамааралтай мэдээлэл дурдаж сонирхол, тодорхойлогч нараа танилцуулна.

Хэмжээ нь ямар байвал дээр вэ?
CV тань хоёр нүүр A4 цааснаас хэтрэх ёсгүй. Хэтэрхий их эсвэл богино болох асуудал гардаг тул энэ талаар дэлгэрүүлье. Үүнтэй холбогдон дараах асуултууд гарч ирдэг.

Миний CV хэтэрхий богино болоод байна?
Хэрэв та дөнгөж сургуулиа төгсөж байгаа бол CV-ндээ аль болох их сургуульд байхдаа явдаг, оролцдог байсан үйл ажиллагааныхаа талаар бичиж болно. Тухайлбал, ямар клуб, бүлгэмд гишүүнээр элссэн, ямар уралдаан тэмцээнд оролцож байсан гэх мэт. Мөн ямар уралдаан тэмцээн, олимпиад, томоохон шалгалтанд орж байсан, хичнээн оноо авч байсан гэх мэт.

Миний CV хэтэрхий их урт байна?
Аль болох хоёр нүүр болгохыг хичээ. Ер нь хамгийн ихдээ гурван нүүр болж болно. Хэн ч үүнээс илүүг уншдаггүй юм. Хоёрын хооронд хэрэг болохгүй зүйлс угаасаа хэрэггүй байдаг. Учир нь ажил олгогчид товч тодорхой CV-г л уншдаг.

Миний CV нэг нүүр дүүрээд, нэг тал болоод байна?
Ийм тохиолдолд компьютер дээр бүх баримтыг сунгаж, завсар зай авч хоёр нүүр болохоор тааруулсан нь зөв юм. Зайг аль болох харахад эвтэйхэн болгож зохицуулах нь зөв. CV дээр хэдий чинээ цагаан зайтай харагдана төдийчинээ уншихад амархан болно. Шахцалдаж шамбааралдсан зай муутай шивсэн бичгийг уншихад маш хэцүү байдаг. Тэгэхээр үгээ сайн зайтай бич. Мөн дээр нь аль болох сайн чанарын цаас хэрэглэ. Хөгжингүй орнуудад бол CV-ний тусгай цаас байдаг. Тийм учраас аль болох сайн зузаан, цагаан цаас хэрэглэ. Дор хаяж 80 граммын цаас байсан нь дээр. Яагаад гэвэл ажил олгогч нар CV-г хувилахад бараан цаас хар гарна, бас муу харагддаг.

Надад одоо 6 нүүр ноорог байна. Яаж хоёр нүүр болгох вэ?
Сайн багцал. Энгийн ойлгомжтой, товч байх зарчимыг бүү март. Хэд дахин ч хамаагүй бичиж гол зүйлээ авч үлдэж товчлох хэрэгтэй, хэрэгтэй хэрэггүй их мэдээлэл байснаар сайн CV гэж хэлэхгүй гэдгийг дахин сануулъя.

Форматын хувьд ямар байвал дээр вэ?
Компьютерээр шивэх хэрэгтэй.Ингэхээр засах, шинэчлэхэд хялбар, цэвэр сайхан болно гэсэн үг.Хүн уншихад ч амар.Компьютерээр шивэхдээ алдаа гаргахаас болгоомжлоорой.Үг үсгийн болон найруулга зүйн алдаатай юм уншсан хүнд сайхан сэтгэгдэл төрөхгүй нь лав.

Зарим CV бичигч нар өөр өөр фонт хольсон байдаг.Энэ бол уншигч хүнийг эргэлзүүлнэ. CV-д хоёроос олон төрлийн фонт хэрэглэж ерөөсөө болохгүй.Олон фонт хэрэглэлээ гээд гоё харагдахгүй, харин ч марзан харагдаж мэднэ. CV-нд тань уншигчдад заавал мэдүүлэх хэд хэдэн зүйл байдаг.Хамгийн гол зүйл нь таны нэр.Хэрэв ажил олгогч 20 CV үзэж суугаа гэвэл аль болох таны нэрийг олоход амархан байдлаар хийх ёстой.Үүний тулд нэрээ арай том бичих ч юм уу, тод хар буюу bold байдлаар бичих гэх мэт.Бусад тодруулах зүйл бол таны шагнал, сурсан курс дамжаа, ажлын нэр, хийсэн бүтээл зэрэг байж болно.Харин гарчиг, хаяг зэрэг зүйлээ тодруулах шаардлагагүй.

Заавал мөрдөх зарчмууд:
- Энгийн байлгах. Үүний тул уншигчийг урт үг өгүүлбэрээр залхаахаас сэргийл.
- Ойлгомжтой байлгах. Бүх мэдээлэл ойлгоход хялбар, найруулга сайтай байх.
- Товч байх. Дэлгэрэнгүй хоёр нүүр хийх.
- Өөдрөг байх. Дуусаагүй болон амжилт гаргаагүй ажлаа биш харин амжилт гаргасан зүйлүүдээ илүү тодотго.
- Уншигчид хэтэрхий энгийн буюу мэдээжийн зүйл гэж битгий бод, өөрийнхөө хийсэн зүйлийг бүгдийг бич.
- CV бичихдээ хангалттай цаг хугацаа гарга.
- Өөрийн ур чадвар, амжилтаа аль болох гэрэлтэй, гэгээтэй талаас нь үзүүл.
- Олон газар CV-гээ явуулж байгаа тохиолдолд хоёр янзаар хийгээд тухайн байдлаас шалтгаалан илгээж бай. Харин хэзээ, хэнд алийг нь явуулснаа тэмдэглэж байх хэрэгтэй.
- CV-нийхээ хаанаас нь ч асуусан бэлэн байхаар ярилцлаганд бэлтгэ.
- CV-ийгээ шинэ ажил, шинэ туршлага, шинэ бүтээл, шинэ чадвартай болох бүртээ шинэчлэж бай.

Анхаарах зүйлүүд:
- Дээгүүр санаатай юм шиг харагдахаар үг, хэллэг бүү хэрэглэ. Ярьж байгаа юм шиг товч бөгөөд тодорхой бич.
- Аль ч хүний CV-ийг бүү дуурай. Харин харж, санаа авч болно, шууд хуулбал танд амжилт ирэхгүй шүү.Яагаад гэвэл хуурамч зүйл хэзээ ч сайн зүйл дагуулахгүн дээр ажлын анхны гараагаа л хуурч мэхлэхээс эхлэх гэж үү.
- Мэдээллийг санаанаасаа бүү зохио.
- Ярилцлаганд орохоор энэ тухай асуултад та унах болно.
- Өөрийнхөө тухай худлаа бүү ярь.Хэрэв үүнийг мэдвэл таныг шууд “тоглоом”-оос хасна.
- Өөрийнхөө авъяас чадварыг гайхуулахаас бүү санаа зов.Бусад хүмүүс ч гэсэн өөрсдийгөө сайн талыг харуулах гэж л оролдож байгаа гээд л бодчих.
- Заавал CV-нийхээ үндсэн эхийг явуул.Ажил олгогчид хуулбарыг явуулж болохгүй. Мөн сайн эхийг өөртөө авч үлдээд, цэвэрхэн хадгалах хэрэгтэй.
- Ямар ч хувьгүй үлдэж болохгүй, хэзээд өөртөө нэг хувийг хадгалсан байх хэрэгтэй.
- Нэг цаасны хоёр тал дээр хэвлэж болохгүй, заавал тус тусдаа цаасан дээр хэвлэх.
- Муу цаасан дээр хэвлэж болохгүй.
- CV-г хэзээ ч нугалж, үрчийлгэж болохгүй.
- CV-г факсаар явуулж болохгүй.Заавал үндсэн эхийг илгээх.

Шаталсан заавар:
- Стандарт CV хамгийн ихдээ долоон хэсэгтэй.
- Хувийн мэдээлэл: овог нэр, 1. хаяг, утасны дугаар, төрсөн он, сар, өдөр, үндэс угсаа гэх мэт.
- Боловсрол: Таны сурсан 2. дунд сургууль, коллеж, их сургуулийн хаяг, он жилүүд, эзэмшсэн мэргэжил, ур чадвар, эрдмийн зэрэг цол гэх мэт.
- Ажлын түүх: ажиллаж 3. байсан газрын нэр, хаяг, даргын нэр, хийж байсан ажлын төрөл, ажилдаа гаргасан амжилт гэх зэрэг.
- Бусад чадварууд: Таны 4. бусад авьяас чадвар.
- Сонирхол: Таны хобби, 5. Хичээллэдэг спортын төрөл гэх мэт.
- Нэмэлт мэдээлэл: Бусад 6. авьяас чадвар болон хийхийг хүсэж байгаа ажилтай холбоотой зүйлс.
- Тодорхойлолт: Таныг хувь 7. хүний хувьд хамгийн сайн мэдэх, сайн тодорхойлж чадах хоёр хүний овог нэр, хаяг.утас, имэйл. Дээр үзүүлсэн зүйлүүддээ тодруулж ойлгомжтой болгохын тулд шаталсан заавар гаргаж өгч байна.

Нэгдүгээр шат : CV-гээ ноороглох .
Чимээгүй саад болохооргүй орчин сонгож суу.

Боловсрол
Энэ хэсэгт дунд сургуулиас аваад коллеж, их, дээд сургуульд сурсан бүх мэргэжил, сургууль эрдмийн зэрэг цол хамгаалсан бол түүнийгээ бичих хэрэгтэй.

Ажлын түүх
Эхлээд өмнө нь хамт ажиллаж байсан бүх дарга, захирлуудынхаа нэрийг жагсааж бич.Үүнд бүтэн цагаар болон цагаар ажиллаж байсан, сайн дураараа ажиллаж байсан бүх л ажлын түүх орно.Гэвч энэ нь ноорог бөгөөд нооргоос таны эцсийн бүтээгдэхүүн шалтгаалахыг санагтун.Яг жинхэнэ CV-дээ бүх мэдээллээ хийхгүй ч гэсэн эхний удаа бүх материалаа аль болох бүрэн цуглуулах ёстой. Бүрдүүлэх бол маш төвөгтэй хасах бол хамгийн амархан ажил.Харин он, сар, өдрийг тавихдаа их анхааралтай байгаарай.

Бусад чадварууд
Энэ хэсэгт бичих зүйлдээ хүчээ шавхах хэрэгтэй. Анхны тусламж үзүүлэх чадвар, жолооны үнэмлэх, тогоочийн курст сурсан үнэмлэх гээд таны гэсэн юу л байна бүгд энд багтана. Ажилд хэрэг болох зайлшгүй шаардлагатай чадваруудыг энд оруулна.Тухайлбал ямар багаж, машин техник ашиглаж чаддаг, гадаад хэлний ямар мэдлэгтэй гээд л бичих юм их бий.

Сонирхол
Энэхүү ноорогт өөрийн чөлөөт цагаараа хийдэг бүх зүйл хобби, сонголт хийж болох 3-4 спортын төрөл, мөн төдий тооны сонирхолыг татах зүйлс зэрэг бүгдийг оруулаарай.

Нэмэлт мэдээлэл
Энэ хэсэг бол таныг чухам хэн бэ гэдгийг харуулах тайлбар.Та үнэхээр анхаарал татмаар өөрийн чадвар, мэдлэгээ энэ хэсэгт ний нуугүй бичих хэрэгтэй.Өөрийгөө магтахаас санаа зовох хэрэггүй.Энэ хэсэг л чухам ажил олгогчийн ёстой загатнасан газар нь маажих хэсэг гэдгийг мартаж болохгүй шүү.Ажил олгогчоос ярилцлагад гарцаагүй дуудах нөхцлийг та энэ бүлэгт хийж өгөх хэрэгтэй юм.

Тодорхойлолт
Тодорхойлолт авах хоёр хүнээ шилж сонгоод тэднээсээ заавал зөвшөөрөл авч, тэдний тухай буюу утас, хаяг гэх мэт мэдээлэл үнэн зөв эсэхийг шалгаж үз.

Хоёрдугаар шат : CV-гээ засварлах .
Одоо бичсэн бүх зүйлээ уншиж чухам юуг оруулах, юуг хасахаа тодруулах цаг боллоо. Боловсрол болон ажил хөдөлмөрийн түүхийн хэсэгт илүү цаг зарцуулах хэрэгтэй.Хамгийн гол нь мэдээлэл товч тодорхой, уншихад сонирхолтой байхаар бич.Хэрэггүй зүйлийг хас.Гол гол байгууллага, хамт олон, олон жил ажилласан газраа аль болохоор оруул. Нооргоо сайн харж чухам юу нэмж бичихийг бодож ол.Энэ хэсгийг зөвхөн та л хийж чадна.
Энэ мэдээллүүд маань чухам хэрэг болж байна уу, үгүй юу гэдгийг бас сайн бод.Чухам энэ хэсгийг ойр дотны хүнээрээ яагаад уншуулж болохгүй гэж.Хөндлөнгийн хүн таны нуршуу, эсвэл хэт товч, бүр юу илүү, юу дутуу хийснийг хэлээд өгнө.Мөн таны анзаараагүй үг, үсгийн алдааг ч анзаардаг.

Гуравдугаар шат : Эцсийн бүтээгдэхүүн
Одоо бичсэн бүх зүйлээ шалгаж үз.Хэрэв бүх зүйл жин тан, засвар хийхээргүй бол компьютерт шивэхэд бэлтгэ.Мэдээж шивсэний дараа сайн шалгах хэрэгтэй.Хэрэв таны CV таны давуу талыг тань илэрхийлж чадаж байгаа бол бидний ажил бүтлээ.Дагалдах захианы хамт явуулахад бэлэн боллоо гэсэн үг.

Дөрөвдүгээр шат : Дагалдах захиа
CV-ийг хэзээ ч дангаар нь явуулдаггүй.Хамгийн наад зах нь та ажил олгогчид чухам ямар ажилд орохоор өргөдөл гаргаж байгаагаа дурдсан товч захидал явуулах ёстой.Зарлал мэдээлэлд дагалдах захиа хэрэггүй гэж бичсэн ч байсан та энэ боломжийг ашиглан өөрийнхөө тухай илүү мэдээлэл заавал өгөх хэрэгтэй.

БАРИЛГЫН ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ТАЙЛАН ДҮГНЭЛТ БИЧИХ ЗААВАР

Нэг. ЕРӨНХИЙ ЗҮЙЛ
    1.1 Зорилго
Барилгын инженер-геологийн судалгааны ажлын тайлан дүгнэлт (Цаашид “Инженер-геологийн тайлан дүгнэлт” гэнэ) бичих энэхүү дүрмийн зорилго нь Инженер-геологийн тайлан дүгнэлтийг Барилга байгууламжийн норм, нормативын баримт бичгийн ерөнхий тогтолцоо, Барилга байгууламжийн инженерийн судалгааны нийтлэг үндэслэл БНбД,  Барилгын инженер-геологийн ажил гүйцэтгэх БНбД, Монгол Улсын болон олон улсын стандартчлалын шаардлага зарчимд нийцүүлэх, тайлан дүгнэлтийн бүрдэл, утга агуулга, эмх цэгцийг нэг мөр болгох нийтлэг үндсэн шаардлагыг тогтооно.  
    1.2 Хэрэглэх хүрээ
 Инженер-геологийн тайлан дүгнэлт бичих дүрэм нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр захиалагч, хөрөнгө оруулагч болон өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр Монгол Улсын норм дүрмийн дагуу инженер-геологийн судалгааны ажил гүйцэтгэж байгаа бүх албан байгууллага, аж ахуйн нэгж, албан тушаалтан, мэргэжлийн хүмүүс мөрдөх баримт бичиг болно.
    1.3 Ишлэл.
    Энэхүү дүрмийг боловсруулахад дараахь баримт бичгийг үндэс болгон ашигласан. Үүнд:
БНбД 10-01-99. Барилгын норматив баримт бичгийн тогтолцоо. Үндсэн журам.
БНбД 11-07-04. Барилга байгууламжийн инженерийн судалгааны нийтлэг үндэслэл.
БНбД 11-03-01. Барилгын инженер-геологийн ажил.
MNS 1-3:2000. Стандартын бүтэц бичлэг.
ГОСТ 21.302-96. Межгосударственный стандарт. Система проектной документации для строительства. Условные графические обозначения в документации по инженерно-геологическим изысканиям.  
БСТ 00-01-88. Инженер-геологийн судалгааны тайлан дүгнэлт боловсруулах журам. 


1.4  Тайлан дүгнэлтийн үндсэн шаардлага
1) Тайлан дүгнэлтийн гарчиг, агуулга нь стандарт, норм дүрмийн дагуу дэс дараалалтай, тайлан дүгнэлтийн үг хэллэг, хэл зүйн найрлага нь товч тодорхой, хоёрдмол санаагүй, асуудлыг бүрэн хамарсан,  дүгнэлт зөвлөмж нь  шинжлэх ухааны болон судалгааны  тодорхой үндэслэлтэй, техник, технологийн хөгжлийн ирээдүйн чиглэлийг тусгасан, зураг төслийн тооцооны үзүүлэлтүүд нь өөрийн улсын болон олон улсын  норм дүрмийн шаардлага, үндэслэлийг бүрэн хангасан, зураг зүсэлт, хүснэгт график нь стандартын таних тэмдэг, тэмдэглэгээний дагуу хийгдсэн байвал зохино.

2)    Инженер-геологийн тайлан дүгнэлтийн  бүрдэл,  агуулга нь тухайн ажлын үе шат, зориулалт, инженер-геологийн нөхцлөөс хамаарч өөр өөр байж болох боловч байгууллага, нэгж бүр энэхүү дүрэмд заасан шаардлагыг хангасан нэгдсэн стандарт, заавар журмыг мөрдөнө.
           3) Захиалагчийн техникийн даалгавар болон олон улсын стандартын дагуу энэ дүрэмд нийцүүлэн инженер-геологийн илүү оновчтой мэдээлэл, өгөгдлүүдийг гарган өгч болно.

4) Тайлан дүгнэлт тухайн судалгааны ажил гүйцэтгэсэн байгууллага, аж ахуйн нэгжийн таних тэмдэг (Лого), нэр бүхий нүүр хуудастай байна. А4 хэмжээний нүүр хуудасны ерөнхий загварыг “А” хавсралтаар үзүүлэв. Хэрэв А4-өөс өөр хэмжээний нүүр хуудас хэрэглэх тохиолдолд дээрхи хэмжээг ихэсгэж багасгаж болно.

5) Гарчиг нь үндсэн ба туслах бүлэг, бичмэл хавсралт, хүснэгт, график хавсралт, зурган хавсралт гэсэн 3 хэсгээс бүрдэнэ. Гарчигт үндсэн туслах бүлгүүд, хавсралт материалуудын нэрийг дарааллын дагуу бичиж хуудасны дугаарыг ард нь нэг мөрөнд бичнэ. Гарчгийг тусгай хуудас эзлүүлж нүүр хуудасны дараа хавсаргана. Гарчгийн ерөнхий загварыг хавсралт “Б”-д үзүүлэв.

6) Үндсэн бүлгийн нэрийг нийтэд нь том үсгээр, туслах бүлгийн нэрний зөвхөн эхний үсгийг томоор бичнэ. Үндсэн  бүлгийн  нэрийг  стандартын  цаасыг   голлуулан  байрлуулж бичих ба туслах бүлгийн нэрийг үндсэн бүлгийн нэрний дор 2 сантиметрийн хэмжээтэй зайнд догол мөр хэлбэртэй бичиж ард нь 2 тодотгох цэг тавина.   

7) Тайлан дүгнэлтийн хуудас бүрийг дугаарлах ба дугаарыг хуудасны доод талд голд болон ба зүүн доод өнцөгт бичнэ. Хуудасны дээр, доор компанийн нэр, судалгааны ажлын нэрийг компани бүр өөрийн онцлогийг харуулан бичиж болно. Хуудасны бичлэгийн зай хэмжээний норм ба ерөнхий загварыг хавсралтаар үзүүлэв. Хавсралт “В” 

8)    Хавсралт зураг бүр булангийн штамптай байна. Булангийн штампийн ерөнхий загварыг Хавсралтаар үзүүлэв. Хавсралт “Г”. Тухайн компани өөрийн онцлогийг харуулах зорилгоор булангийн штампийн ерөнхий загварын бүрдэл, утгыг алдагдуулахгүйгээр өөрчлөлт оруулж болно.

9)    Хүснэгт, график бүрийн доор боловсруулсан, зурсан хүний нэр гарын үсэгтэй, туслан гүйцэтгэгчээр гүйцэтгүүлсэн бол тухайн туслан гүйцэтгэгчийн эрх бүхий хүн хянаж баталсан гарын үсэг тамга тэмдэгтэй  байна.

10) Тайлан дүгнэлт бичих энэхүү зааварт (дүрэмд) тусгагдсан өөрийн улс, байгууллагын дүрэм, журам, заавар, стандартыг мөрдөхөөс гадна. Олон улсын стандарт, заавар журмыг захиалагчийн даалгавар захиалгын дагуу хэрэглэх нь нээлттэй байна. 


Хоёр. ТӨСЛИЙН ҮЕ ШАТНЫ ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН
ТАЙЛАН ДҮГНЭЛТ БИЧИХ

 2.1 Төслийн үе шатны инженер-геологийн ажилд бүс нутгийн хөгжлийн төсөл, хот, тосгон, сум суурин, үйлдвэр орон сууцны цогцолбор газрын байршил болон шугаман барилга байгуламжийн чиглэл шинээр сонгох, ерөнхий төлөвлөгөөний зураг төсөл боловсруулахад зориулан явуулдаг төрөл бүрийн масштабын зураглал судалгааны ажил хамрагдана.

2.2 Төслийн үе шатны тайлан дүгнэлт дараахь ерөнхий бүтэцтэй байна.
-    Нүүр хуудас
-    Гарчиг
-    Ерөнхий хэсэг
-    Инженер-геологийн нөхцлийн судлагдсан байдал
-    Физик газар зүйн нөхцөл
-    Геологийн тогтоц
-    Геоморфологийн хэв шинж
-    Геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц
-    Гидрогеологийн нөхцөл
-    Хөрс чулуулгийн тогтоц инженер-геологийн ангилал
-    Хөрс чулуулгийн физик-механик шинж чанар
-    Инженер-геологийн нөхцөл, мужлалын зураг, үнэлгээний болон бусад туслах зургуудын тайлбар бичиг, үнэлэлт дүгнэлт
-    Инженер-геологийн нөхцлийн тодорхойлолт, үнэлэлт дүгнэлт, зөвлөмж  (товчоор “Товч дүгнэлт, зөвлөмж” гэж бичиж болно.)
-    Ашигласан материал, ном зохиолын жагсаалт. Товчоор “Ишлэл” гэж бичиж болно.
-    Өрөмдлөг, малталтуудын бичлэг, каталоги
-    Бичмэл хавсралтууд.
-    Зургийн хавсралтууд

2.3 Дээрхи ерөнхий бүтцийн дотор тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хэмжээнд онцгой шинж чанартай хөрс, чулуулаг болон инженер-геологийн онцгой нөхцөлтэй бол бүлэг нэмж оруулж болно. Тухайлбал цэвдэг хөрстэй, суулттай хөөлттэй хөрс, их хэмжээний намагшилт гэх мэт онцгой нөхцлийн талаар тусгайлан бүлэг нэмж оруулж өгнө.


2.4 Нүүр хуудас

Нүүр хуудсанд тухайн аж ахуйн нэгж, компанийн таних тэмдэг (Лого), нэр, тусгай зөвшөөрлийн индекс код, тайлан дүгнэлтийн улсын болон байгууллагын архивын дугаар, судалгааны ажлын бүтэн нэр, тайлан дүгнэлтийг баталсан эрх бүхий хүний нэр, гарын үсэг, баталсан тамга тэмдгийн дардас, судалгааны ажлыг хариуцан гүйцэтгэсэн буюу тайлан дүгнэлт бичсэн мэргэжилтний зэрэг дэв, албан тушаал, нэр, гарын үсэг, тайлан дүгнэлт бичсэн засаг захиргааны байршил, оныг тус тус товч тодорхой бичсэн байна.   

2.5  ГАРЧИГ

1) Тайлан, дүгнэлтийн гарчиг Дүрмийн I бүлгийн 1.4-5; 1.4-6-т заасан үндсэн шаардлагууд ба II бүлгийн 2.2-т заасан төслийн үе шатны тайлан дүгнэлтийн ерөнхий бүтцийн үндсэн заалтыг баримтлана. Үндсэн бүлгийг том үсгээр бичнэ. Ажлын шаардлагаар бүлгүүдийг нэгтгэх, шинээр бүлэг гарчиг нэмж оруулахыг зөвшөөрнө. Үндсэн бүлгийг араб тоогоор дугаарлана. Ерөнхий хэсэг, товч дүгнэлтийг үндсэн бүлэгт хамааруулна.

2) Тайлан, дүгнэлтийн ерөнхий хэсэг, товч дүгнэлтээс бусад үндсэн бүлгүүдийг түүний зорилго, агуулгаас хамааруулан хэд хэдэн туслах бүлэгтэй бичиж болно. Туслах бүлгийн сэдвийн дугаарыг үндсэн бүлгийн дугаарын хойноос цэгээр тусгаарлагдсан /1.1 гэх мэт/ тоогоор дугаарлана. Зөвхөн эхний үсгийг томоор бичнэ.

Жишээ нь:
II. “ФИЗИК ГАЗАР ЗҮЙН НӨХЦӨЛ” үндсэн бүлгийг
2.1 Байршил:
2.2 Уул зүй:
2.3 Ус зүй:
2.4 Уур амьсгал:

III. “ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ”  үндсэн бүлгийг
3.1 Дөрөвдөгч галавын өмнөх үеийн геологийн хөгжлийн түүх:
3.2 Неоген ба дөрөвдөгчийн үеийн геологийн хөгжлийн түүх: г.м
 туслах бүлгүүдтэй бичиж болно.

2.6 ЕРӨНХИЙ ХЭСЭГ.  Ерөнхий хэсэгт инженер – геологийн ажил хийсэн  үндэслэл, зорилго, судалгаа явуулсан нутаг дэвсгэр, талбай, зурвас, барилга байгууламжийн байршил, гүйцэтгэсэн ажлын нэр төрөл, тоо хэмжээ, хугацаа, зураглал судалгааны  ажил гүйцэтгэсэн арга аргачлал, мэргэжлийн бүрэлдэхүүн,  төсөл хөтөлбөрийн биелэлт, өөрчлөлт түүний шалтгаан зэргийг тусгана. 

2.7 ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ.
    Инженер-геологийн нөхцлийн судлагдсан байдал бүлэгт тухайн нутаг дэвсгэр, зурвас болон барилга байгууламжийн талбайн хэмжээнд урьд өмнө геологи, гидрогеологи, инженер-геологи, геотехникийн зориулалтаар хийгдсэн судалгааны ажлын нэр төрөл, хамарсан хүрээ, гүйцэтгэсэн байгууллагын нэр, ажил гүйцэтгэсэн хугацаа, судалгааны арга аргачлал, түвшин, гарсан үр дүн үүнээс тухайн судалгаанд ашигласан мэдээлэл, чанарын болон тоон үзүүлэлтүүд, өмнөх судалгааны материалаас тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцөл байдалд хийсэн үнэлэлтийг тус тус тусгана.

2.8  ФИЗИК ГАЗАР ЗҮЙН НӨХЦӨЛ.
Энэ бүлэг нь Газар зүйн байршил, Уул зүй, Ус зүй, Уур амьсгал гэсэн дэд бүлэг ба хэсгүүдтэй байж болох бөгөөд эдгээр хүчин зүйлийг тухайн судалгааны ажлын хамрах хүрээ, нөхцөл байдал, зураг төслийн болон инженер-геологийн судалгааны зориулалт, үе шатуудаас хамаарч сонгож тогтооно.
1) Газар зүйн байршлын хэсэгт нутаг давсгэр, талбай, зурвасын засаг захиргаа, физик газар зүйн байршил, хамрагдах мужийг тодорхойлж бичнэ.
2) Уул зүйн хэсэгт тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын уул зүйн нөхцөл байдал буюу инженер-геологийн нөхцөлд нөлөөлөх хүчин зүйлийн (Уруй, гулсалт, нуранги, газар хөдлөлт, гүний хагарал гэх мэт ) онцлогийг тусгана.
3) Ус зүйн хэсэгт гадаргын болон гол мөрний усан сүлжээ, үер усны угаагдал, үерт автаж болох нөхцөл, үерийн болон гадаргын усны хуримтлалын талбай, урсацын замыг зурагт тэмдэглэж тайлан дүгнэлтэнд нөхцлийн талаар тайлбарлаж  бичиж өгнө. 
4) Уур амьсгалын хэсэгт инженер-геологи, нэн ялангуяа цэвдэгт тогтцод нөлөөлөх болон хот суурин, барилга байгууламжийн төлөвлөлтийн тооцоонд хэрэглэгдэх физик-цаг уурын бүсчлэл, мужлал, тоон өгөгдлүүдийг тусгаж өгнө.

   
2.9 ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ.
Геологийн тогтоцын бүлэгт тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хэмжээнд тархсан хөрс чулуулгийн гарал үүсэл, давхрага зүй, тогтоцын хэв шинж, нэр төрөл, чулуулаг зүйн бүтэц, тогтоцыг инженер-геологийн зориулалтаар тодорхойлж өгнө. Геологийн тогтоцыг бичихдээ илэрсэн хөрс, чулуулгуудыг дээрээс нь доош нь залуугаас нь эртнийх рүү дарааллуулан бичиж өгнө.
Геологийн тогтоцын хэсэгт тектоник структур, гүний хагарлууд, түүний хэлбэр, байршлын нөхцөл, неотектоник хөдөлгөөн ба газар чичирхийллийг багтааж бичнэ.

2.10 ГЕОМОРФОЛОГИЙН ХЭВ ШИНЖ.
Судалгаанд хамрагдаж буй нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээнд болон түүний орчны газрын гадаргын хэлбэр, тогтоц, хэрчигдэл, тэгш налуугийн байдал, хүний инженерийн үйл ажиллагаанд өртсөн байдал, байгалийн төлөв байдал, тогтоцын өөрчлөлтийг тусгаж өгнө.

2.11 ГЕОЛОГИ, ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ҮЗЭГДЭЛ ҮЙЛ ЯВЦ.
Геологийн  болон  инженер – геологийн  үзэгдэл, үйл явц (хөндийлж, гулсалт, суулт, уруй, гол мөрөн, нуур болон усан сангийн эргийн идэгдэл, усанд авталт, газар хөдлөлийн идэвхжилт гэх мэт) байгаа эсэхийг тогтоож тэдгээрийн тархалт, илэрлийн хүрээ, нөлөөллийн гүн, үзэгдэл үйл явц бүрийн хэв шинж, хөгжлийн нөхцөл, онцлог, шалтгаан, хүчин зүйлүүдийг тодорхойлж түүнээс үүсэх аюул, эрсдэлд үнэлэлт дүгнэлт өгнө. Хэрэв тэдгээрт инженерийн хамгаалалтын байгууламжтай бол түүний ашиглалт ба ажиллагааны байдлын талаар мэдээлэл өгнө.  

2.12 ГИДРОГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛ.
Төлөвлөж байгаа барилга байгууламжийн талбай болон суурьд нөлөөлөх гүний хэмжээнд гүний болон хөрсний устай эсэхийг тогтоох хэрэв устай бол түүний гүний байршил, гарал үүсэл, тэжээмж, түвшний хэлбэлзэл, горим, ус агуулагч хөрс чулуулгийн нэр төрөл, гарал үүсэл, ус агуулах, нэвчүүлэх, шүүрүүлэх, шинж чанарын гидрогеологийн тоон үзүүлэлтүүд болон усны химийн шинж чанарыг тодорхойлж, барилга байгууламж барих  болон ашиглалтын үеийн гидрогеологийн нөхцөл, горимд үнэлэлт дүгнэлт, зөвлөлмж өгнө.

2.13 ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ОНЦГОЙ НӨХЦӨЛ. (Тухайн онцгой нөхцлийн нэрийг бичнэ)
Онцгой шинж чанартай хөрс чулуулаг буюу инженер-геологийн нөхцөлд цэвдэгт тогтоц, цэвдэг хөрс чулуулаг, суулттай хөрс тархсан бүс нутаг талбай, суулттай хөрсний шинж чанар, хөөлттэй, хүлэржсэн, давслаг, байран гаралтай хөрс, асгамал хөрс тархсан нутаг дэвсгэр талбай, тэдгээрийн шинж чанар, төлөв байдал, нөхцөл, төрөл бүрийн хөндийлж, хажуугийн  үзэгдэл үйл явц, уруйн урсгал, усны идэгдэл, эвдрэл, усанд автах үзэгдэл үйл явц, газар хөдлөлтийг тусад нь бүлэг болгон тэдгээрийн онцгой нөхцөл,  талбайн болон гүний тархалт, байршил тогтоц, гарал үүслийн нөхцөл, физик-механик шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг БНбД 11-07-04-ийн 3.17-3.39-д заасны дагуу тодорхойлно. 

2.14 ХӨРС ЧУЛУУЛГИЙН ТОГТОЦ ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН АНГИЛАЛ
 Тухайн нутаг дэсгэр, талбай, зурваст тархах хөрс чулуулгийг барилгын норм дүрэм ба улсын стандартын дагуу нэр төрлөөр нь ангилж тэдгээрийн байршил, орон зайн тархалт, зүй тогтол, найрлага бүтэц бүрэлдэхүүний онцлог шинж чанарыг тусгаж өгнө.

Төлөвлөж буй барилга байгууламжийн талбай, зурваст тархах хөрс чулуулгийг барилгын норм дүрэм ба улсын стандартын дагуу нас, гарал үүсэл, нэр төрлөөр нь ангилж тэдгээрийн гүний байршил, тархалт зузаалгийг товч тодорхойлж хөрсний үе тус бүрийг физик шинж чанарын үзүүлэлтээр нь инженер-геологийн үе, элементэд ангилж зүсэлт зураг ба  зүсэлтийн баганаар зурж үзүүлнэ.

2.15 ХӨРС ЧУЛУУЛГИЙН ФИЗИК-МЕХАНИК ШИНЖ ЧАНАР.
    1) Хөрс чулуулгийн үе ба инженер-геологийн элемент тус бүрийн физик шинж чанарын үзүүлэлтийг лабораторийн шинжилгээний үр дүнгээр ердийн арифметик дундаж болон статистик боловсруулалтаар нарийвчлан тогтооно. Боловсруулалтыг хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй норм, стандартын дагуу хийнэ. Статистик боловсруулалтаар статистик дундаж болон тооцооны нарийвчилсан үзүүлэлтүүдийг төлөвлөж буй барилгын ангиллаас хамааруулан БНбД 11-03-01-ийн 6.21-21-6.23-ын заалтын дагуу  тогтооно.

2) Хөрс чулуулгийн механик шинж чанар буюу барилгын зураг төсөл төлөвлөлтийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг талбайн болон лабораторийн туршилтын үр дүн, физик шинж чанарын үзүүлэлтийг үндэслэн барилгын нормативаар тус тус тогтооно. Механик шинж чанарын үзүүлэлтийг барилгын ангилал, хүчин чадал, онцгой нөхлийг харгалзан барилгын нормд заасан арга, аргачлалаар тогтооно.

2.16 ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ЗУРГИЙН ТАЙЛБАР БИЧИГ.
(Үүнд: Инженер-геологийн нөхцөл, мужлалын зураг, үнэлгээний болон бусад туслах зургуудын тайлбар бичиг, үнэлэлт дүгнэлт хамрагдана.)
         Инженер-геологийн нөхцөл ба мужлалын ангилал, зэрэглэлийг тухайн зураглал судалгааны ажлын зорилго, нутаг дэвсгэр талбайн инженер-геологийн нөхцөл зураг төслийн үе шат, зургийн масштаб зэрэгтэй нь уялдуулан улс, байгууллагын стандарт, заавар журмаар тодорхойлно.
         Зураглал судалгааны ажлын зураг болон түүний тайлбар бичигт инженер-геологийн нөхцөл ба хүчин зүйлүүдийг зураглан үзүүлж барилга хот байгуулалтанд хүндрэлтэй болон тохиромжтой хэсгийг ангилах, үнэлэх, зэрэглэл тогтоох, сөрөг нөлөөллөөс хамгаалах ба түүнийг зохистой ашиглах төлөвлөлтийн тоон болон чанарын үзүүлэлтийг тогтоож, үнэлэлт дүгнэлт, зөвлөмж өгнө.

2.17 ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН НӨХЦЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ, ҮНЭЛЭЛТ ДҮГНЭЛТ.  (товчоор “ТОВЧ ДҮГНЭЛТ, ЗӨВЛӨМЖ” гэж бичиж болно.)
           - Инженер -геологийн нөхцлийн тодорхойлолт, үнэлэлт дүгнэлтэнд  дараахь зүйлүүд тусгагдсан байна. Үүнд:
- Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцлийг  тодорхойлсон хүчин зүйлүүдийн үндэслэл;
-    Инженер-геологийн  нөхцлийн төвөгшлийн зэрэглэл, мужлал болон бусад ангилал хийсэн үндэслэл;
-    Зураг төслийн төлөвлөлтийн тооцооны болон норматив өгөгдлүүдийг тогтоосон үндэслэл, түүнд холбогдох норматив баримт бичгүүд;
-    Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хүрээнд хот суурин, барилга байгууламжийг төлөвлөх, барих, ашиглах явцад нөлөөлөх геологи, инженер-геологийн хүчин зүйлүүдийн чанарын болон тоон үзүүлэлтүүдийг тодорхойлж цаашдын хувиралт өөрчлөлт, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлийн талаарх үнэлэлт дүгнэлт, санал зөвлөмж;
-    Төрөл бүрийн масштабын зураг зохиосон үндэслэл болон аргачлал, зургийн зориулалт, үр дүн, ач холбогдол, ашиглах боломжийн талаарх тайлбар бичиг;
-    Дараачийн  үе  шатны  судалгааны  ажлын  хөтөлбөр боловсруулах болон судалгааны ажил гүйцэтгэх арга аргачлалыг сонгох ажлын нэр төрөл тоо хэмжээ тогтоох үндэслэл, зөвлөмж;
- Захиалагчийн хүсэлтээр гүйцэтгэсэн бусад нэмэлт ажлуудын талаарх мэдээлэл, үр дүн, тайлбар зэргийг тус тус тусгана.

2.18 АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ буюу  “ИШЛЭЛ”
- Судалгааны ажил гүйцэтгэх, тайлан дүгнэлт боловсруулах, бичихэд ашигласан норматив баримт бичиг, стандарт, өмнөх судалгааны тайлан дүгнэлт, ном хэвлэл болон бусад материалын жагсаалтыг тайлан дүгнэлтэнд ашигласан  дарааллаар нь  бичиж  хавсаргана.
- Норматив баримт бичиг, стандартын код, индексийг эхлэн бичиж ард нь   бүтэн нэрийг бичнэ. Тайлан дүгнэлтийн бүтэн нэр, бичсэн он, Архивын дугаарыг, ном хэвлэлийн зохиогчийн нэр, ном хэвлэлийн бүтэн нэр, хэвлэсэн он гэсэн дарааллаар бичнэ. Тайлан дүгнэлт, ном хэвлэлээс ашигласан материалыг тодруулах зориулалтаар ашигласан хуудасны дугаарыг бичиж болно.  Ашигласан материалын ерөнхий загварыг хавсралт “Д”-д үзүүлэв. 


2.19 ӨРӨМДЛӨГ, МАЛТАЛТЫН БИЧИГЛЭЛ БА КАТАЛОГИ.

1) Өрөмдлөг, малталтын каталоги:
Инженер-геологийн судалгааны ажлын өрөмдсөн цооног, малталтуудын тоо 10-аас дээш байвал тэдгээрт Хавсралт “Е“ загварын дагуу каталоги хийж хавсаргана.

2) Өрөмдлөг, малталтуудын бичлэг:
- Инженер-геологийн судалгааны өрөмдлөг, малталтуудын бичлэгийг түүний каталогийн дагуу, цөөхөн малталттай тохиолдолд дугаарын дагуу бичиж хавсаргана. Энэ бичлэгт цооног, малталтын нэрний товчилсон тэмдэглэгээ, дугаар, /өмнөх судалгааны материал ашигласан тохиолдолд цооног, малталтын дугаарын ард ашиглсан тайлан, дүгнэлтийн архивын дугаарыг хаалтанд бичнэ/ цооног, малталтын гүн, цооногийн диаметр, малталтын хөндлөн огтлол, цооног малталтын амсрын үнэмлэхүй өндөр, өрөмдөж малтсан хугацаа, хөрсний нэр төрөл, гарал үүсэл, өнгө, төлөв байдал, чийгшилт, нягтшилт, хэмхдэс материалын агуулга, мөлгөржилт, хөрсний ус, онцгой шинж чанартай хөрсний үеийн дээд, доод хил, нийт зузааныг тусгана. Цооног, малталтын бичлэгийг Хавсралт “Ж“ загвараар үзүүлэв.
- Цооног, малталтын бичиглэлийг дээрхи загвараас гадна зүсэлтийн багана хэлбэрээр үзүүлж болох бөгөөд зүсэлтийн баганыг тухайн судалгааны ажлын техникийн даалгавар, захиалагчийн стандарт шаардлагын дагуу хийнэ. Цооног малталтын зүсэлтийн баганын бичиглэлийн ерөнхий загварыг Хавсралт “Е“ -аар үзүүлэв. 


2.20  ХАВСРАЛТУУД.
Бичмэл ба зурган хавсралтыг үндсэн бүлэгт тусгагдсан дарааллаар нь дугаарлаж хавсаргана. Хавсралтууд нь тайлангийн үргэлжлэл байдлаар шинэ хуудаснаас эхлэх ба түүний баруун дээд өнцөгт “Хавсралт” гэж бичээд дугаарыг заана. Дугаарыг .   .   тэмдэглэнэ.  Хавсралт бүр агуулгаа илэрхийлсэн нэртэй байх ба нэг хавсралт хэд хэдэн хуудас дээр үргэлжлэн хийгдвэл “дугаар хавсралтын үргэлжлэл” гэж бичнэ.

1)  Бичмэл хавсралтууд:
- Захиалагчийн инженер-геологийн судалгааны хийлгэх тухай  ажлын болон техникийн даалгавар. Хавсралт “3 “ загварын дагуу.
-   “Инженер-геологийн зураглал судалгааны ажлын төсөл, хөтөлбөр.
-  Өрөмдлөг малталт болон төрөл бүрийн туршилт явуулсан цэгийн каталоги. Каталогийн ерөнхий загварыг Хавсралт  “Е “
-  Өрөмдлөг малталтын бичиглэл. Хавсралт “Ж“
- Лабораторийн шинжилгээний үр дүнгийн хүснэгт, боловсруулалтын үзүүлэлтүүд. 
- Хөрсний механик шинж чанарыг лабораторид тодорхойлсон туршилтын үр дүнгийн боловсруулатын хүснэгт, график.
-  Талбайн хээрийн туршилтын ажлын үр дүнгийн боловсруулалтын хүснэгт график.  
- Усны химийн шинжилгээний  үр дүнгийн боловсруулалтын хүснэгт.
- Геофизикийн хэмжилт судалгааны ажлын үр дүнгийн боловсруулалтын график хүснэгт. 
- Хөрс чулуулгийн эрдсийн болон чулуулаг зүйн шинжилгээний үр дүнгийн боловсруулалтын хүснэгт график. 

    2) Зураг хавсралтууд:
          - Инженер-геологийн судалгаа явуулсан нутаг дэвсгэр, зурвас, барилга байгууламжийн талбайн хил хязгаар, одоо байгаа барилга байгууламж, геодезийн цэг тэмдэгт болон инженер-геологийн судалгааны цооног, малталт, ажиглалт, хэмжилт туршилтын цэг тэмдэгтийн байршлыг үзүүлсэн дэвсгэр (геодезийн байр зүйн) зураг.
         - Инженер-геологийн зураглал судалгааны ажилд инженер-геологийн нөхцөл, мужлал, үнэлгээний болон геологи, гидрогеологи, геоморфологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц болон цэвдгийн гэх мэт бусад туслах зургууд.
-  Гидрогеологи, инженер-гидрогеологийн зориулалтаар явуулсан нөхцөлд Гидрогеологи, инженер-гидрогеологи, гидроизогипс болон бусад холбогдох зургууд. Дээр дурьдсан зургуудаас тухайн судалгааны шатанд алиныг нь зохиохыг “Барилгын инженер-геологийн ажил гүйцэтгэх дүрэм”-д заасны дагуу ажлын хөтөлбөрөөр тодорхойлно.
      -  Инженер-геологи, гидрогеологийн зүсэлт, зүсэлтийн багана, цооногийн хийц.
      -  Инженер-геологийн өрөмдлөг, малталт болон бусад ажиглалт, хэмжилт туршилтын бичиглэл, тэмдэглэл, каталоги, солбилцол, хүснэгт маягтууд.
      - Хээрийн болон лабораторийн туршилт, шинжилгээ, ажиглалт хэмжилтийн үр дүнгийн анхан шатны болон боловсруулалтын хүснэгт, график зургууд.
      -  Инженер-геологийн судалгааны техникийн тайлан дүгнэлтийн бүх зураг, зүсэлт, хүснэгт, маягт, график нь улсын болон байгууллагын батлагдсан стандартын дагуу хийгдсэн байна.
- Инженер-геологийн зураг болон зүсэлтийн хуудас бүрт штамп хийж, гүйцэтгэгч шалгагчийн гарын үсэг заавал зурсан байна. Штампийн ерөнхий загварыг  Хавсралт “Г “-д  үзүүлэв.


 Гурав. АЖЛЫН ЗУРГИЙН ҮЕ ШАТНЫ ТАЙЛАН ДҮГНЭЛТ БИЧИХ

 3.1 Ажлын зургийн үе шатны инженер-геологийн ажилд инженерийн хийцтэй шинээр барих болон өргөтгөл, шинэчлэл хийх бүх төрлийн барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, хагарч хэв гажсан барилга байгууламжийн нөхцөл шалтгааныг тогтоох техникийн магадлал хийх дүгнэлт гаргахад зориулсан инженер-геологи, геотехникийн судалгааны  ажил хамрагдана.

3.2 Ажлын үе шатны тайлан дүгнэлт дараахь ерөнхий бүтэцтэй байна.
-    Нүүр хуудас
-    Гарчиг
-    Ерөнхий хэсэг
-    Физик газар зүйн нөхцөл
-    Геоморфологийн хэв шинж ба инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц
-    Гидрогеологийн нөхцөл
-    Инженер-геологийн онцлог нөхцөл
-    Хөрс чулуулгийн тогтоц инженер-геологийн ангилал
-    Хөрс чулуулгийн физик-механик шинж чанар
-    Товч дүгнэлт, зөвлөмж
-    Ашигласан материал
-    Өрөмдлөг, малталтуудын бичлэг, каталоги
-    Бичмэл хавсралтууд.
-    Зургийн хавсралтууд

3.3 Дээрхи  ерөнхий бүтцийн дотор тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хэмжээнд онцгой шинж чанартай хөрс, чулуулаг болон инженер-геологийн  онцгой нөхцөлтэй бол бүлэг нэмж оруулж болно. Тухайлбал цэвдэг хөрстэй, суулттай хөөлттэй хөрс, их хэмжээний намагшилт гэх мэт онцгой нөхцлийн талаар тусгайлан бүлэг нэмж оруулж өгнө.

3.4 Нүүр хуудас

Нүүр хуудсанд энэхүү дүрмийн II бүлгийн 1.4-4; 2.4-р заалтын шаардлагууд буюу Хавсралт “А“  загварыг  нэгэн адил мөрдөнө.

3.5  ГАРЧИГ

1) Тайлан, дүгнэлтийн гарчиг Дүрмийн III бүлгийн 3.2-т заасан ажлын үе шатны тайлан дүгнэлтийн бүтцийг баримтлана. Дээрхи бүлгүүдийг тайлангийн үндсэн бүлэг гэж нэрлэнэ Үндсэн бүлгийг том үсгээр бичнэ. Ажлын шаардлагаар бүлгүүдийг нэгтгэх, шинээр бүлэг гарчиг нэмж оруулахыг зөвшөөрнө. Үндсэн бүлгийг араб тоогоор болон эсвэл үгээр бичиж (I; Нэг гэх мэт) дугаарлана. Ерөнхий хэсэг , Товч дүгнэлтийг үндсэн бүлэгт хамааруулна.

2) Тайлан, дүгнэлтийн бүлгийн бүтэц, дугаарлалт, дугаарын тэмдэглэгээ, бичилт, хавсралтын бүрдэл нь энэхүү дүрмийн II бүлгийн 1.4-5; 2.5-р заалт ба хавсралт “Б”-г нэгэн адил мөрдөнө.  

3.6 ЕРӨНХИЙ ХЭСЭГ.  Ерөнхий  хэсэгт инженер – геологийн ажил хийсэн  үндэслэл, зорилго, судалгаа явуулсан талбай, зурвас, барилга байгууламжийн засаг захиргааны болон одоо байгаа барилга байгууламж, зам талбайтай холбосон зүг чиг, байршил, гүйцэтгэсэн ажлын нэр төрөл, тоо хэмжээ, хугацаа, судалгааны  ажил гүйцэтгэсэн арга аргачлал, мэргэжлийн бүрэлдэхүүнийг  тусгана. 

3.7 ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ.
    Инженер-геологийн нөхцлийн судлагдсан байдал бүлэгт тухайн барилга байгууламжийн орчимд урьд өмнө инженер-геологи, гидрогеологи, геотехникийн зориулалтаар хийгдсэн судалгааны ажлын үр дүнгээс тухайн судалгааны ажилд холбогдолтой хэсгийг дурьдах, авч ашигласан үр дүн, мэдээллийн талаар тусгана.

3.8  ФИЗИК ГАЗАР ЗҮЙН НӨХЦӨЛ.
Энэ бүлгийг тухайн талбай болон зурвасын хэмжээнд барилга байгууламжийн төлөвлөлтөнд физик газар зүйн нөхцөл байдал зайлшгүй нөлөөлөх онцлог нөхцөлтэй тухайлбал цэвдэг хөрстэй, салхины болон цасны ачааллыг нарийвчлан тооцох шаардлагатай, хөрсний усны болон физик-геологийн үзэгдэл үйл ажиллагаанд газар зүй, цаг уурын нөхцөл нөлөөлөх онцлогтой тохиолдолд бичнэ.

3.9 ГЕОМОРФОЛОГИЙН ХЭВ ШИНЖ ба ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ҮЗЭГДЭЛ ҮЙЛ ЯВЦ.
Судалгаанд хамрагдаж буй талбай, зурвасын хамрах хүрээнд болон түүний орчны газрын гадаргын хэлбэр, тогтоц, хэрчигдэл, тэгш налуугийн байдал, хүний инженерийн үйл ажиллагаанд өртсөн байдал, байгалийн төлөв байдал, тогтоцын өөрчлөлт, барилгын төлөвлөлтөнд анхаарвал зохих, ашиглалтын явцад нөлөөлөхүйц инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц бүрийг барилга байгууламж бүрээр нарийвчлан тусгаж тэдгээрийн чанарын болон тоон үзүүлэлтүүдийг тогтоож, түүнээс үүсэх аюул, эрсдэлд үнэлэлт дүгнэлт өгнө. Инженерийн хамгаалалтын зөвлөмжийг тусгана.

3.10 ГИДРОГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛ.
Гидрогеологийн нөхцөл хэсэгт гидрогеологийн тооцооны үзүүлэлтүүд болон усны химийн найрлага, зэврүүлэлт, идэмхий чанарыг ус агуулагч үе, давхарга тус бүр дээр тогтоож, барилга ашиглалтын үеийн гарч болох хөрсний усны горимын өөрчлөлт, усанд авталтаас хамгаалах арга зам, усны горимд ажиглалт хэмжилт хийх аргачлал зөвлөмжийг тусгаж өгнө.

3.11 ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ОНЦГОЙ НӨХЦӨЛ. (Тухайн онцгой нөхцлийн нэрийг бичнэ)
Энэ бүлгийг тухайн онцгой шинж чанартай хөрс чулуулаг буюу инженер-геологийн нөхцөлд нэмэлт бүлэг болгон бичнэ. Онцгой нөхцөл төлөв байдал, тэдгээрийн физик-механик шинжийн чанарын болон тооцооны үзүүлэлтүүдийг БНбД 11-07-04-ийн 3.17-3.39-д заасны дагуу тодорхойлно. 

3.12 ХӨРС ЧУЛУУЛГИЙН ТОГТОЦ ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН АНГИЛАЛ.
Төлөвлөж барилга байгууламжийн талбай, зурваст тархах хөрс чулуулгийг барилгын норм дүрэм ба улсын стандартын дагуу нас, гарал үүсэл, нэр төрлөөр нь ангилж тэдгээрийн гүний байршил, тархалт зузаалгийг товч тодорхойлж хөрсний үе тус бүрийг физик шинж чанарын үзүүлэлтээр нь инженер-геологийн үе, элементэд ангилж зүсэлт зураг ба зүсэлтийн баганаар зурж үзүүлнэ. Ул хөрсний инженер-геологийн үе, элементийн зүсэлт ба зүсэлтийн баганын ерөнхий загварыг Хавсралт “  “-д үзүүлэв. 

3.13 ХӨРС ЧУЛУУЛГИЙН ФИЗИК-МЕХАНИК ШИНЖ ЧАНАР.

1) Хөрс чулуулгийн инженер-геологийн үе, элемент бүрийн физик-механик шинж чанарын ерөнхий болон онцлог зүй тогтол, түүний тархалт, хамрах хүрээ,  хувьсал өөрчлөлтийг нарийвчлан тусгаж өгнө.

2) Барилга байгууламж тус бүрд хөрс чулуулгийн инженер-геологийн үе ба элемент ангилаж, үе элемент тус бүрийн физик шинж чанарын норматив болон тооцооны өгөгдлүүдийг арифметик болон статистик боловсруулалтын үр дүнгээр  тогтооно.

3) Хөрс чулуулгийн механик шинж чанар буюу барилгын зураг төсөл төлөвлөлтийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг талбайн болон лабораторийн туршилтын үр дүн,  физик шинж чанарын үзүүлэлтийг үндэслэн барилгын нормативаар тус тус тогтооно. Механик шинж чанарын үзүүлэлтийг барилгын ангилал, хүчин чадал, онцгой нөхцлийг харгалзан барилгын норм БНбД 11-03-01-ийн 6.21-21-6.23-ын  заасан арга, аргачлалаар тогтооно.

4) Төлөвлөж байгаа барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад хөрс чулуулгийн физик  шинж чанар өөрчлөгдөж болох нөхцлүүдийг тодотгож, барилгын зураг төслийн төлөвлөлт болон барилга барих, ашиглах явцад   инженерийн хамгаалалтын талаар зөвлөмж өгнө.

5) Онцгой шинж чанартай хөрс чулуулгийн шинж чанар, тархалт, төлөв байдал, барилгын зураг төслийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг БНбД 11-03-01-ийн Гуравдугаар бүлэгт заасан заалт тус бүрээр тусгаж өгнө.



3.14 ТОВЧ ДҮГНЭЛТ, ЗӨВЛӨМЖ
           Товч дүгнэлт зөвлөмжид дараахь үндсэн зүйлүүд тусгагдсан байвал зохино. Үүнд:
1)    Тухайн   барилга   байгууламжийн талбай, зурвасын инженер геологийн нөхцлийг тодорхойлсон хүчин зүйлүүд, төвөгшлийн зэрэглэл тогтоосон  үндэслэл.

2)    Хөрсний  усны  илэрсэн,  тогтсон  түвшин,  гарал үүсэл болон тэжээмжийн эх үүсвэрүүд, хамгийн их дээшлэлт доошлолтын түвшин, олон дундаж хэлбэлзлийн түвшин, уст үеүдийн гидрогеологийн өгөгдлүүд, химийн найрлага, бусад шинж чанар.  

3)    Зураг төслийн төлөвлөлтөнд хэрэглэгдэх ердийн болон онцгой шинж чанартай хөрс чулуулгийн физик мехник шинж чанарын норматив ба тооцооны өгөгдлүүд, шинж чанарын зэрэглэл, ангилал (мөсжилт, хүлэржилт, давсжилт, суулт, зэврүүлэлт гэх мэт) тэдгээрийг тогтоосон үндэслэлүүд.

4)    Тухайн талбай, зурвасын хүрээнд барилга байгууламжийг төлөвлөх, барих, ашиглах явцад нөлөөлөх геологи, инженер-геологийн хүчин зүйлүүдийн чанарын болон тоон үзүүлэлтүүдийг тодорхойлж цаашдын хувиралт өөрчлөлт, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлийн талаарх үнэлэлт дүгнэлт, санал зөвлөмж.

5)    Инженер-геологийн нөхцөл, хөрс чулуулгийн шинж чанараас хамааруулан тогтоодог барилгын зураг төслийн төлөвлөлтийн бусад норматив (Газар хөдлөлтийн балл, улирлын хөлдөлт гэсэлтийн гүн, газар шорооны ажлын зэрэг гэх мэт ) үзүүлэлтүүд.

6)    Дүгнэлт, зөвлөмж нь үндсэн бүлгүүдийн үндэслэлтэй зөрчигдөөгүй, товч тодорхой хоёрдмол санаагүй байвал зохино.


3.15 АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ буюу  “ИШЛЭЛ”
Ашигласан материал буюу Ишлэл-ийн бүрдэл нь энэ дүрмийн 2.18-д заасантай адил байна.  Загварыг Хавсралт “Д“-д үзүүлэв.

3.16 ӨРӨМДЛӨГ, МАЛТАЛТЫН БИЧИГЛЭЛ БА КАТАЛОГИ.
Өрөмдлөг,  малталтын  каталоги  ба  бичиглэл нь  энэ  дүрмийн 2.19 –д заасантай адил байна.  Загварыг Хавсралт “Е “, “Ж“- д үзүүлэв.

3.17  ХАВСРАЛТУУД.
1) Бичмэл хавсралтыг үндсэн бүрдэл ба шаардлага нь энэ дүрмийн Хоёрдугаар бүлгийн 2.20-т заасантай адил байх ба тухайн барилга байгууламжийн хүчин чадал, ангилал, зориулалт болон инженер-геологийн нөхцлөөс хамаарч зарим нэмэлт хасалт хийж болно.  

    2) Зураг хавсралтууд:
-    Төлөвлөж байгаа нэг болон хэсэг барилга байгууламжийн тодорхой хэсэгшил болон нийтэд нь харуулсан, барилга байгууламжийн талбайн хил хязгаар, шугаман байгууламжийн зурвасын дагуух  геодезийн цэг тэмдэгт, одоо байгаа барилга байгууламж, цооног, малталт, ажиглалт, хэмжилт туршилтын цэгийн байршлыг үзүүлсэн ерөнхий төлөвлөгөөний зураг.

      -  Инженер-геологийн зүсэлт, зүсэлтийн багана, цооногийн хийцийн зураг. 

      -  Инженер-геологийн судалгааны техникийн тайлан дүгнэлтийн бүх зураг, зүсэлт, хүснэгт, маягт, график нь улсын болон байгууллагын батлагдсан стандартын дагуу хийгдсэн байна.
      - Инженер-геологийн зураг болон зүсэлтийн хуудас бүрт штамп хийж, гүйцэтгэгч шалгагчийн гарын үсэг заавал зурсан  байна.

    Дөрөв. ТЕХНИКИЙН БОЛОН ХЯНАЛТЫН ДҮГНЭЛТ БИЧИХ

4.1 Өргөтгөх шинэчлэх барилгад зориулан явуулсан инженер-геологийн судалгааны дүгнэлтэнд дараах нэмэлт  тодруулалтыг тусгаж өгнө. 
1) Өргөтгөл шинэтгэл хийх барилга байгууламжийн суурийн улны доорх хөрсний одоогийн шинж чанар төлөв байдлыг анхны зураг төсөл хийх үеийн хөрс чулуулгийн шинж чанартай харьцуулан үзэж хөрсний болон хөрсний усны инженер-геологи, гидрогеологийн нөхцөлд ямар нэгэн өөрчлөлт орсон эсэх, хэрэв орсон бол тэр нь хөрсний даац бат бэх байдал, шахагдах суух нөхцөлд нөлөөлөл байгаа эсэхэд үнэлэлт дүгнэлт хийнэ.
2) Өргөтгөж шинэтгэхээр төлөвлөж байгаа барилга байгууламжинд ямар нэгэн хагарал, хэв гажилт гарсан эсэх, барилгын орчинд барилгын ашиглалтын үед үүссэн инженер-геологийн ямар нэгэн үзэгдэл үйл явц байгаа эсэхэд үнэлэлт дүгнэлт өгнө.

4.2 Хагарч, хэв гажсан барилгад техникийн дүгнэлт гаргахад зориулан явуулсан инженер-геологийн судалгааны дүгнэлтэнд дараахь асуудлыг тусгаж өгнө.
1) Барилга байгууламжийн хагарал, хэв гажилтын шинж байдал, ус хаах, зайлуулах, усны түвшин бууруулах байгууламж байгаа эсэх, байгаа бол тэдгээрийн хэвийн байгаа эсэх, геологи орчныг өөрчлөгдөхөд нөлөөлсөн зүйл байгаа эсэхийг тодорхой тусгах.
2) Барилга байгууламжийн ашиглалтын үеийн хөрс чулуулгийн шинж чанарын өөрчлөлт, хөрсний физик-механик шинж чанарын норматив болон тооцооны өгөгдлүүдийг  барилгын суурийн улны доор болон түүний  нөлөөллийн  гадна гэсэн хоёр байдлаар тогтоож өгнө.

4.3 Барилга байгууламжийн ажлын явцад хийсэн инженер-геологийн хяналтын техникийн  дүгнэлтэд дараахь зүйлүүдийг тусгасан байна.
1) Суурийн котлован, суваг, газар доорх шугаман байгууламжийн суурийн бусад ухалт, инженерийн бэлтгэлийн талаарх мэдээлэл, зай хэмжээ, суурьд илэрсэн хөрсний шинж чанар, төлөв байдлыг тодорхойлж, инженер-геологийн өмнөх судалгааны дүгнэлттэй тохирч байгаа эсэхийг нарийвчлан тогтоож өгнө.
2) Хэрэв асгаас дэвсгэр хөрс хийсэн болон үндсэн ул хөрсөнд нягтруулалт хийсэн бол нягтралтыг стандартын дагуу туршилтаар тогтоосон үр дүнг дүгнэлтэнд тусгаж өгнө.
3) Хөрсний  усны  түвшинг  бууруулах  болон  бууралтын  дараахь үеийн хөрсний усны гидрогеологийн нөхцөл байдал, үзүүлэлтүүдийг туршилтын болон хэмжилтийн үр дүнгээр тогтоож өгнө.

Инженер геологийн шинжлэх ухаан гэж юу вэ?

Хамгийн товчоор янз бүрийн барилга байгууламж барихад геологи орчиныг оновчтой ашиглах ба хамгаалах шинжлэх ухааныг Инженер геологи гэнэ.

Геотехник гэж юу вэ?

Д.Дашжамц-техникийн шинжлэх ухааны доктор, профессор,
монгол улсын шинжлэх ухааны гавъяат зүтгэлтэн, академич

Нэг. Геотехникийн шинжлэх ухааны судлах зүйл , түүхэн хөгжил
Барилга байгууламжийн түүх хүн төрөлхтний түүхийн нэгэн салшгүй хэсэг болон хөгжиж иржээ. Хүний хэрэгцээнээс үүдэн аливаа барилга байгууламжийг барих шаардлага урган гардаг. Харц хүнд орон сууц, хаан хүнд орд харш, төр,улсад хамгаалалтын цайз, хэрэм барих асуудал хамгийн эн тэргүүний зорилго болж байсан . Гэтэл аливаа барилга байгууламжийг барих ажил газрын хөрс, чулуулгийг ашиглахаас эхэлдэг. Барилга байгууламж барих орчин болон материалын аль алины үүргийг хөрс, чулуулаг гүйцэтгэж байсан. Энэ бүгдийг нийтэд нь өнөөдөр геотехникийн үйл ажилд хамааруулан авч үздэг.
Геотехник нь барилга, байгууламж барих газрын хөрс, чулуулагт тохируулан байгууламжийн тогтворыг хангах, он удаан жил найдвартай ашиглах нөхцөлийг бүрдүүлэх техник, технологийн цогц арга хэмжээ юм. Орчин үед геотехник нь барилга байгууламжийг газарт суурилуулан барих, газар доор (хөрсөн дотор) байгуулах мөн хөрс, шороог ашиглан инженерийн байгууламж барих шинжлэх ухааны үндэслэлийг боловсруулдаг техникийн шинжлэх ухааны нэгэн салбар болон хөгжсөн юм. Барилгын суурийг ул хөрсний тодорхой давхаргад тулгуурлах зарчмаар барихдаа барих газрын хөрсний даах чадварт тохирсон даралт бий болгох замаар суурийн бүтээцийг тооцоолж төлөвлөхийн хамт ул хөрсний даах чадвараас гадна хэв гажилтын нөхцөл шаардлагад тохируулж газар дээрхи бүтэцийн тооцооны схемийг сонгоно. Харин газар доорх барилга байгууламжийн хувьд дээд давхаргын ул хөрсний даралтанд тогтвортой ажиллах нөхцөлийг бий болгодог бол, ул хөрсийг байгууламж барих материал болгож ашиглахын тулд гадаад, дотоод ачаа, хүчлэлийн үйлчлэлд тогтвортой байх нөхцөлийг хангана. Иймээс барилга байгууламжийн зориулалтаас хамааран геотехникийн ажил нь тус бүртээ өөрийн шийдвэрлэх асуудлуудтай байдаг.
Геотехникийн ажил нь уламжлалт арга, технологиос техник-технологийн шинжлэх ухааны салбар болтлоо хөгжсөн байна. Хүн төрлөхтөн өнө эртнээс олон зуун жилийн туршид барилга байгууламж барихтай холбоотой асуудлуудыг ажиглалт, хуримтлуулсан туршлага дээрээ үндэслэн шийдвэрлэж байсан. Үүний жишээ нь манай эринээс 4000 жилийн өмнөөс голын усыг ашиглах далан хаалтуудыг хөрс, чулуу ашиглаж барьж байжээ. Эртний Египед, Иордан, Хятад, Төв болон өмнөд Амеркт усны нөөцийг ашиглахын тулд шороон, далан хаалт барьж байсан олон баримт байдаг. Олон зууны өмнө ямарч барилгын норм дүрэм байгаагүй үед тухайлбал манай эрний өмнөх 18 дахь зуунд Вавилоны эзэн хаан Хаммурапи “Хэрэв барилга нурвал барилгачин өөрийн хөрөнгөөр сэргээн босгоно, хэрэв аваар гарч барилгын эзэн юм уу гэр бүлийн хэн нэгэн осолдвол барилгачин болон түүний гэр бүлийнхний толгойг авна” гэсэн зарлиг гаргаж байжээ. Энэ нь барилга барих аргыг хөгжүүлэхийг шаардсан ажил байв. Манай эриний өмнөх IV-III зууны үед 4000 км урт Хятадын “Их цагаан хэрэм”-ийг барьж байх үед хэрэмний чулуунуудыг өрөхдөө ам дарах зарчимийг алдагдуулсан барилгачинг шууд цаазаар авч байжээ.Тэхлээр барилгачны мэргэжил эрт үед ч эрсдэлтэй ажил байв. Тийм ч учраас аливаа байгууламжийн бүтээн босголтын ажил цус, үхэл дагуулахын зэрэгцээ барьж дуусах үед ёслол, хүндэтгэлийн нүсэр ажил хийдэг байжээ.
Олон зууны туршид хүн төрөлхтөнд барилга барих маш их туршлага хуримтлагдсан боловч барилга, байгууламжууд эвдэрч аваар осол, сүйрэл гарсаар байв. Гэхдээ л өнгөрсөн үеэс бидний үед уран барилгын олон суут бүтээлүүд хадгалагдан үлдсэн байна. Энд “Ертөнцийн долоон гайхамшиг”-ийг нэрлэж болно. Эдгээрийн нэг нь 8851 метр урт Хятадын Их цагаан хэрэм юм. Их цагаан хэрэмийг нүүдэлчдийн довтолгооноос хамгаалан чулуун өрлөгт нягтруулсан шороон зүрхэвч хийж барьцалдуулан барьсан. Хэрэмний хөндлөн огтлол нь түүний тэнцвэрийг хангахаар трапец хэлбэртэй бөгөөд хүндийн төв доортой байдаг. Эртний Грекийн 87000 үзэгчийн багтаамжтай Амфитеатрын гадна талын эллипсийн урт нь 524 м, их тэнхлэгээрээ 187,77 м, бага тэнхлэгээрээ 155,64 м, гол дундах тайзны урт 85,75 м, өргөн нь 53,62 м ба ханын өндөр 48-50 метр. Энэхүү гайхамшигт байгууламж нь толгодын дундах цөөрөм байсан хотгорыг ашиглаж барьсан тул суурийн бетоны зузаан 13 м хүрдэг. Хаадын өндөр, өндөр буханууд тухайлбал, эртний Египедийн Фаронуудын пирамидуудыг барихдаа тусгай бэлтгэсэн чулуун блокуудыг элс шороон дөхүүлэх далангаар дээш гаргаж өрсөн гэж таамагладаг. Мексикийн нутагт Эртний Майягийн соёл,улс төрийн төв байсан газарт чулуугаар өрж босгосон асар том бунхан үлдсэн байдаг. Энэтхэгийн Агра хот дахь 74 м өндөр алдарт Таж-Маха́л бунхант ордон, Перу улсын Мачу-Пикчу уулын оргилд далайн түвшнээс дээш 2450 метрийн өндөрт үүлэн дунд орших эртний Инкүүдийн чулуун хотын туурийг дурьдахад хангалттай. Эдгээр нь геотехникийн уламжлалт арга ухаанаар бүтсэн юм.
Эрт үеэс монголын мэргэд газар шинжих ухааныг хүн-байгалын харилцан шүтэлцээ, тэнцвэртэй , тогтвортой хөгжлийн холбоон дээр судлан хөгжүүлж байсан түүхэн баримт бий. Барилга барих газрыг аль болох хатуу хөрстэй уулын энгэр газарт цас , үерийн ус орохгүй , салхи шуурганд өртөмхий биш газрыг сонгодог байжээ. Гэвч зөвхөн ажиглалт, таамаглал, туршлагад тулгуурлаж баригдсан олон зуун орд харш, байгууламжуудаас цөөн тооны уран барилгын бүтээл бидний үеийг хүртэл тэсч үлджээ. Гол учир шалтгаан нь хэрэв ул хөрсний даах чадвараас илүү ачаа өгвөл хөрс тогтвороо алдаж улмаар барилгын суурьт зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс илүү суулт эсвэл их хэмжээний хазайлт үүсдэг. Барих газрын ул хөрсний шинж чанарыг бүрэн судлаж барилга ба ул хөрсний хамтын ажиллагааны нэгдлийг бүрэн хангаж чадаагүйгээс тухай барилга ашиглаж болохгүй болтол эвдэрдэг. Канадад Трансконы элеватор онхолдсон, Италийн Пизанийн цамхаг 300 гаруй жил хазайсаар байгаа зэргийг дурьдаж болно.
Орчин үед геотехникийн шинжлэх ухааны ололтод тулгуурлан тэнгэр баганадсан өндөр барилгууд , инженерийн нүсэр том байгууламжуудыг барьж байна. Тэдгээрийн суурь нь хэдэн арван метр гүн сууж барилгын тогтвортой байдлыг хангаж байна. Бас метро, туннель зэрэг тээврийн үйлчилгээний байгууламжаас гадна үйлдвэрлэл, үйлчилгээний олон давхар барилгуудыг газар доорх орон зайг ашиглан барьж байна. Геотехникийн шинжлэх ухааын гурав дахь чиглэл нь хөрс шороог байгууламжийн бүтээц болгон ашиглах явдал юм. Тухайлбал авто болон төмөр замын шороон далан, гүүрийн байгууламжийн дөхүүлэх далан, усан цахилгаан станцын боомтын байгууламж, уулын баяжуулах үйлдвэрүүдийн хаягдлын аж ахуй, их хотуудын нөөцийн усан сангийн байгууламж зэргийг дурьдаж болно. Товчоор хэлбэл геотехникийн шинжлэх ухааны ололтыг хот байгуулалт, иргэний болон үйлдвэрлэлийн зориулалттай барилга, зам, инженерийн байгууламжийн газар доорх хэсгийн бүтээц, суурийн тооцоо, зураг төслийг үйлдэх, барьж байгуулахад ашиглана. Барилга байгууламжийн он удаан жил найдвартай тогтвортой ашиглах нөхцөлийг хөрсний болон чулуулгийн механикийн онолын үүднээс судалж тооцоолдог, барих технологийг боловсруулах шинжлэх ухааны чиглэлүүдийг бүхэлд нь нэгтгээд “Геотехник” (Geotechnics) гэж нэрлэх болсон. Түүхийн үүднээс геотехникийн хөгжлийг уламжлалт арга ухааны үе , шинжлэх ухааны салбар болж төлөвшин хөгжсөн үе гэж хоёр ангилж болох юм.
Геотехникийн судалгааны гол объект нь уулын бутархай чулуулагаас тогтсон ул хөрс болно. Ул хөрс нь ground буюу газар, хөрс , чулуулаг гэсэн утгатай грек үгнээс гаралтай. Геотехникийн судалгааны хамгийн эхний алхам нь ул хөрснөөс дээж авч ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн, хувийн жин, нягт, сүвшил, чийгийн хэмжээ зэрэг байгалын үндсэн физик шинж чанар болон хөрсний шахагдалт, шилжилтийн эсэргүүцэл, шүүрлийн үзүүлэлт зэрэг механик шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг тогтоодог. Тэдгээрээс гадна усанд ханалтын зэрэг, хэв гажилтын модуль, даах чадвар зэрэг тооцооны үзүүлэлтүүдийг физик загварт үндэслэсэн тооцоогоор үнэлж тогтоодог. Ул хөрсний геотехникийн шинж чанарын үнэлгээнд үндэслэн барилга байгууламжийн суурийн бүтээцийг зохиож, тогтворын нөхцөлийг хангаж, барих технологийг боловсруулна.
Хөрс, чулуулгийн даах чадвар ба тэнцвэрийн нөхцөлд тохируулан барилгын суурь, газар доорхи бүтээц, шороон байгууламжийн тооцоог хийнэ. Ачааллын улмаас хөрс шахагдаж нягтрахаас гадна түүний даах чадвараас хэтэрсэн ачаагаар үйлчлэх үед ул хөрсөнд хэсэгчилсэн байдлаар тэнцвэр алдагдаж хөрс цөмрөх, гулсах зэрэг үзэгдэл гарч болно. Геотехникийн тооцоонд ул хөрсний ачааллын доор бий болох хүчдэл-хэв гажилтын төлөвийг үнэлэхийн тулд физик, математик загварчлалын аргуудыг өргөн ашиглана. Иймээс геотехникийн шинжлэх ухаан нь геологи, физик, механикийн шинжлэх ухааны ололтуудад тулгуурлан хөгжсөн техникийн шинжлэх ухааны салбар юм. Геотехникийн шинжлэх ухаан дотороо “Инженерийн геологи”, “Хөрсний механик”, “Чулуулгийн механик”, “Барилгын буурь, суурь”, “Геомеханик” “Геотехнологи”зэрэг чиглэлүүдээр хөгжиж байна. Бүхэлд нь авч үзвэл ул хөрс ба уулын чулуулгийг барилга байгууламж барьж ашиглахтай холбоотой асуудлуудыг шийдвэрлэх инженерийн ухааныг цогцоор нь “Инженерийн геотехник” гэдэг.

2. Орчин үеийн геотехникийн шинжлэх ухааны үүсэл, хөгжил. 1930 оныг хүртэл ул хөрс, барилгын суурь хоёрын хамтын ажиллагааг байгууламжийн онолын хүрээнд авч үзэж байв. Гэтэл ул хөрсөнд ачаагаар үйлчлэхэд тодорхой хэмжээнд шахагдах чадвартай, түүнд үүсэх хүчдэл, хэв гажилтын төлөв байдлын үүсэл, хөгжил нь хатуу биетээс ялгаатай учраас бие даасан шинжлэх ухааны судалгааны арга зүйг шаардаж байсан. Хөрсний бутархай чанараас үүдэн түүнд барилга байгууламжийн даралтаас үүсэх хүчдэл хувиарлагдах зүй тогтол, хэв гажилтын болон бат бөхийн шинж чанарыг судлах судалгааны арга зүй нь хатуу бие болон шилбэт системээс эрс ялгаатай учир тэдгээрийн онол хөрсөнд таарахгүй байсан. Иймээс хөрсний физик-механик шинж чанар, хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдлын үнэлгээ, тэнцвэрийн нөхцөл тусдаа судалгааны асуудлууд болсон. Энэ судалгааны хүрээнд “Хөрсний физик-механик шинж чанар”, “Тэнцвэрийн хязгаарын онол’, ‘Харимхай буурь дээрхи дам нурууны тооцооны онол”, “Хөрсний динамик” зэрэг чиглэлүүд салбарлан хөгжих болсон.
Анх 1779 онд Францын эрдэмтэн Ш.Кулон бутархай биеийн даралтын онолыг түших ханын бүтээцийн тооцоонд ашиглах санал гаргаж түүнийг амжилттай шийдсэн. Францын инженер А. Дарси хөрсний усны шүүрлийн үндсэн зүй тогтлыг олж тогтоосон тухай бүтээлээ 1773 онд нийтэлж байв. Мөн францын математикч Ж.Буссинеск 1885 онд төвлөрсөн ачаанаас хагас орчинд үүсэх хүчдэлийг тодорхойлох бодлогыг бодсон нь орчин үеийн хөрсний механикийн үндсийг тавьсан гэж болно. Онолын судалгааны ололтыг барилгын практикт нэвтрүүлснээр нэн хариуцлагатай барилга байгууламжийг инженер-геологийн хүндрэлтэй нөхцөлд барьж тэдгээрийн тогтвортой байдлыг хангана. Барилгын бүтээцийг хөгжүүлэхэд XVII-XVIII зуунд бий болсон механик ба байгууламжийн онолын шинжлэх ухаан чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Хэдийгээр XX зууны эхэн үе гэхэд Кулон, Ренкин, Буссинеск нарын суут эрдэмтэдийн хэд хэдэн бүтээл гарсан ч гэсэн шороон байгууламж болон барилгын буурь, суурийг төлөвлөх асуудал байгууламжийн онолын шинжлэх ухаанаас хоцорч байв. Харин энэ үед оросын инженерийн академийн профессор 1890 оны үед барилгын суурийн улны хөрсний даацыг тодорхолох анхны туршилтыг хийж байжээ. Тэрээр хөрсний хязгаарын ба зөвшөөрөгдөх даралтыг тодорхойлох туршилтуудыг амжилттай хийсэн байна. Энэ үед судлаачид түшэг ханад ирэх даралт тодорхойлох, буурийн хөрсний даах чадварыг тогтоох, налуу ухаасын тогтворыг тооцох аргуудыг боловсруулж байв.
Хөрсний механикийн хөгжилд туршилтын болон тооцооны загвар боловсруулах, тогтворын тооцоонд ашиглах механик чанарын үзүүлэлтүүдийг тогтоох зэрэг асуудлуудыг хөгжүүлэхэд амеркийн эрдэмтэн К.Терцаги онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн. Тэрээр өмнөх судлаачдын онолын болон туршилтын үр дүнгүүдийг нэгтгэн 1925 онд “Хөрсний онолын механик’ гэсэн бүтээлээ герман хэл дээр хэвлүүлсэн. Энэ алдарт бүтээл хэвлэгдсэнээр геотехникийн шинжлэх ухааны нэг гол салбар болох “Хөрсний механик” –ийн цэгцтэй онолын эх суурийг тавьсан гэж үздэг. К.Терцагийн энэ бүтээлийн дараа хөрсний хүчдэл хэв гажилтын онолын болон туршилтын судалгааны чанартай олон бүтээл гарсан. Тухайлбал 1930 онд Н.М.Герсевановын “Туршилтын судалгааны ажлын үндсэн дээр хөрсний зөвшөөрөгдөх даралтын хэмжээг тодорхойлоход харимхайн онолыг хэрэглэх туршлага”, “Хөрсөн массын динамик”, Н.П.Пузыровскийн “Фундамент”, Н.А.Цытовичийн “Хөрсний механикийн үндэс” бүтээлүүд хэвлэгдсэн.
 

2. Геотехникийн шинжлэх ухааны ололт. Өнөөдөр барилгын бүтээцийн найдвартай, тогтвортой байдлыг геотехникийн шинжлэх ухааны ололтод тулгуурлан хэрэгжүүлснээр тэнгэр баганадсан өндөр барилгууд , газар доор болон далай тэнгэст олон арван километр урт инженерийн байгуламжуудыг барьж байна. Тухайлбал дэлхийн хамгийн өндөр барилга болох Дубайн Халиф цамхаг 825 метр өндөр, жин нь 500 000 тн. Ийм супер өндөр барилгын суурь нь 3,7 метр зузаан хавтан бөгөөд уг хавтан нь 1,5 метр диаметртэй 50 метр гүнд орших чулуун үе дээр тулсан 192 ширхэг ган хоолойн шон дээр тулгуурлаж байна. Дэлхийн алдартай өндөр барилгуудын нэг болох 508 метр өндөр 101 давхар “Тайпей-101” цàìõàãèéí ñóóðèéí õàâòàíãийн äîîð 350 øèðõýã òóñ á¿ð íü 1,52 ì äèàìåòðòýé øîíãóóä, öàìõàãèéí ºðãºòãºë õýñãèéí áàãàíà òóñ á¿ðèéí äîîð 1,98 ì äèàìåòðòýé øîíãóóä тулдаг. Энэ барилгын зөвхөн гàçàð äîîðõ ¿éë÷èëãýýíèé õýñýã íü 5 äàâõàð юм. Петронасын хос цамхагууд (Малайзи) Куале Лумпур хотод 1998 онд ашиглалтанд орсон бөгөөд 452 м өндөр ба дэлхийн хамгийн гүн суурьтай барилгад тооцогдож байна. Энэ барилгын суурийг цутгамал төмөрбетон шонгуудаар хийсэн бөгөөд тэдгээрийг үндсэн чулуун хөрсөнд тулгаж 120 метр гүн суулгасан.
Дэлхийн хамгийн урт далай доорх туннелийг Япончууд барьжээ. Энэ бол Сангарийн буланд баригдсан Хонсю и Хоккайдо арлуудыг холбосон “Сэйкан” хэмээх төмөр замын туннел юм. Түүний урт нь 53,85 км, усан доогуурхи хэсгийн урт нь 23,3 км, хэдийгээр Англи-Францыг холбосон Ла-Маншийн хонгилын усан доорхи хэсэг урт боловч нийт уртаараа Японых илүү юм. Энэ хонгил 240 м гүнд баригдсан. Үүний 140 м нь далайн усан давхрага, 100 м нь хөрс. Хятадын Шанхайн ойролцоо Ханчжоу булангийн усанд баригдсан “Ханчжоу Бэй” гүүр уртаараа Франц, их британийг холбосонтой тэнцэх 36 километр урт юм. Энэ гүүр Шанхай хотыг хятадын аж үйлдвэрийн төв хот Нинботой холбодог. Энэ нь тэдгээр хотуудыг холбосон замыг 400 км-ээс 80 км хүртэл богиносгож чадсан. Энэ гүүрээр тээврийн хөдөлгөөн 6 эгнээгээр явах ба зэргийн хурдыг 100 км цагаар хязгаарладаг. Гүүрийн бүтээц нь хүчтэй тайфун шуурганд тэсвэртэй ган , төмөрбетонооор хийгдсэн. Дэлхий хамгийн өндөр тулгууртай гүүрийг Францын Тарн голын хөндийд 2004 онд барьсан. “Милау Виадакт” гүүрийн тулгуурын өндөр алдарт Эфилийн цамхагаас 1 м илүү буюу 343 м юм. 2006 онд Олон улсын гүүрийн бүтээцийн инженерийн нийгэмлэгээс шилдэг бүтээлээр шалгаруулсан. Ийм олон жишээг дурьдаж болно.
 

3.Монгол орны геотехникийн нөхцөлийн судалгааны зарим үр дүн, шийдвэрлэх асуудлууд
Монгол орны нөхцөлд хот сууринг хөгжүүлэх, барилга байгууламжийн тогтворыг найдвартай хангах асуудал бүс нутгийн инженер-геологийн болон уур амьсгалын нөхцөлтэй шууд хамааралтай байдаг. Геотехникийн судалгааны ажил 1960-аад оноос эхэлсэн түүхтэй. Хот, сууриныг хөгжүүлэх, шинээр түлш, эрчим хүч, аж үйлдвэрийн газруудыг барих зорилгоор өргөн хэмжээтэй судалгааны ажлууд хийгдсэн. Монгол орны нөхцөл нь геотехникийн хувьд нилээд хүндрэлтэйд тооцогдоно. Тухайлбал монгол орны нутаг дэвсгэрийн 60 орчим хувьд олон жилийн цэвдэг хурдас хэсэгчилсэн болон алаг цоог хэлбэрээр тархсан байдаг. Тухайлбал хот суурийн газруудын 25 хувь буюу 70 орчим нь цэвдэгтэй бүсэд хамаарах бөгөөд тэдгээрийн 30 хувь нь цэвдэг хөрсөн дээр байрлаж байдаг. Манай орны нутаг дэвсгэр бүхэлдээ өвөл хөлдөх ба хүйтэн, сэрүүн улирлын үргэлжлэх хугацаа 6-8 сар байдаг. Нутаг дэвсгэрийн 85 хувьд хөрс гүн хөлддөг. Хөлдөлтийн гүний хэмжээ 2,5 метрээс илүү байвал олон улсын стандартаар гүн хөлдөлттэйд тооцдог. Гол мөрний сав газрын шаварлаг, нарийн элс, тоосорхог хольцтой чийглэг хөрс хөлдөхдөө их хэмжээний овойлт үүсгэдэг. Энэ нь тэдгээр хөрсөнд барьсан барилга байгууламж эвдрэх гол шалтгаан болдог. Зарим газарт барилга байгууламжийн 70 орчим хувь нь ямар нэг гэмтэлтэй болсон судалгаа бий.
Манай орны тал хээрийн бүсийн сум, суурин газрын нилээд хэсэгт барилга байгууламжид эвдрэл гэмтэл үүссэн шалтгааныг судалж үзэхэд суумтгай алтан химэрлэг маягийн хөрсөн дээр баригдсан барилга байгууламж ашиглалтын явцад ул хөрсний чийг нэмэгдэж нэмэлт нягтрал явагдснаас жигд биш хэв гажилтанд орж байгаа нь тогтоогдсон байна. Монгол оронд тархсан суумтгай алтан химэрлэг маягийн хурдас нь хувийн жин их, чийглэгийн зэрэг өндөр буюу 0,8-аас их, сийрэгжилт их биш буюу 0,4 орчим байх боловч барилга барьсны дараа нэмэлт суулт үүсгэх болсон нь олон жилийн судалгаагаар тогтоогдсон. Мөн говийн аймгуудад эртний нуурын гаралтай хатуу буюу чулуужсан шаварлаг хурдас дээр баригдсан барилгын буурийн хөрс ашиглалтын явцад зөөлөрч дэвтээд зогсохгүй хөөлт үүсгэдэг онцлог шинж чанартай болох нь тогтоогдоод байна. Ийм хөөмтгий шинж чанартай хөрс дэвтэхэд хөөлтийн даралт үүсч үүний улмаас барилга байгууламж хэв гажилтанд ордог байна. Түүнээс гадна уурхайн ашиглагдсан талбайд болон өгөршсөн хад чулуутай газарт үйлдвэрлэл, үйлчилгээний барилга байгууламж барьж ашиглах болсон. Нийтдээ инженер-геологийн нөхцөлийн хувьд хот суурин барихад нэн тааламжгүй нөхцөлд баригдсан 22 сумын төв байгаа бөгөөд эдгээрийг нүүлгэн шилжүүлэх шаардлагатай гэж үздэг.
Барилга, хот байгуулалтын тулгамдсан асуудлуудын зарим хэсгийг шийдвэрлэхийн тулд ШУТИС-ийн Барилгын инженер-архитектурын сургуулийн хэсэг эрдэмтэд сүүлийн 30 гаруй жилд монгол орны тогтворгүй бүтэцтэй ул хөрсний геотехникийн шинж чанарын судалгаагаар дагнан ажиллаж тогтворгүй бүтэцтэй ул хөрсөнд барих барилга байгууламжийн буурь, суурийн төслийн оновчтой шийдлийн онолын үндсийг боловсруулан монгол улсын хэмжээнд мөрдөх барилгын холбогдох норм ба дүрэм (БНбД 2.02.01-94) болон хөлдүү болон хөлдөж овойдог ул хөрсний геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлох хэд хэдэн стандартыг боловсруулан батлуулсан. Цэвдэг хөрсний физик-механик-дулааны физик шинж чанарын судалгааны үр дүнд олон цэвдэг хөрсөнд барилга байгууламж барих зарчим, аргуудыг зохистой сонгох бүсчилсэн картыг зохиосон. Энэ картын дагуу цэвдэгийн нэгдүгээр бүсэд хамаарах цэвдэг хөрсөнд барилга барихдаа геокриологийн нөхцөлийг хэвээр хадгалах зарчимд тулгуулах, харин хоёрдугаар бүсэд хамаарах газруудад барилга барихдаа ховор алаг болон өнжмөл цэвдэгийг гэсгээх, гэсэлтийг зөвшөөрч бүтээцийн шийдэлийг боловсруулахыг санал болгосон юм. Мөн олон жилийн цэвдэг бүхий бүс нутгуудад цэвдэгийн дээд хилийн температурын горимыг тогтвортой хадгалах гол арга болсон салхижуулах хөндийлжийн температурын горимын коэффициентийг олон жилийн уур амьсгалын болон ул хөрсний дулааны физик шинж чанарын үзүүлэлтүүдэд тулгуурлан шинэчлэн тогтоосон.
    Монгол орны улирлын гүн хөлдөлттэй бүс нутагт өвлийн улиралд ул хөрс гүн хөлдөж хүйтний овойлт үүсгэдэг учир овойлтын хүчдэл, хэв гажилт үүсэх онцлог нөхцөлийг тогтоож барилга байгууламжийн суурьт үйлчлэх овойлтын хүчний хэмжээг хөрсний бүтэц, физик шинж чанараас хамааруулан тогтоох аргачилалыг боловсруулан мөрдөж байна. Ялангуяа нам суулгалттай барилгын суурь, зам тээврийн байгууламжийн тогтворыг хангах шинжлэх ухааны үндэслэлийг тогтоож “Автозамын уур амьсгал, геотехникийн нөхцөл. АЗУАГТН (БНбД 23.03.04)”-ийг боловсруулсан байна. Монгол орны тал хээрийн бүс нутагт өргөн тархсан суумтгай ул хөрс буюу лёсс маягийн хөрсний бусад орон, бүс нутгийн суумтгай ул хөрснөөс ялгагдах онцлог шинж чанарыг тогтоон суулт үүсгэх онцлог механизм, суумтгай чанарыг үнэлэх аргачилалыг боловсруулахад оролцож (“Хөндийт ухмалтай талбайд болон суумтгай ул хөрсөнд барилга байгууламжийг төсөллөх норм, дүрэм. БНбД 22.03.09”) улмаар ул хөрсний норолтын улмаас барилга байгууламжийн суурийн гадаргууд үүсэх эсрэг үрэлтийн хүчийг тодорхойлох аргачилалыг боловсруулсан юм. Сүүлийн жилүүдэд монголын говийн бүсийн хөрсний шинж чанарыг нарийвчлан судалж эртний нуурын гаргалтай хатуу хам шинжтэй шаварлаг бүтэцтэй ул хөрс барилга байгууламж барьсны дараа чийгийн өсөлтөөс хөөлт үүсгэж барилга байгууламжид эвдрэл үүсгэж байгааг нарийвчлан судалж байна. Үүний үндсэн дээр говийн бүсийн хөөмтгий ул хөрсний хөөлтийн механизм, хөөлт явагдар зүй тогтол, геотехникийн шинж чанарыг илэрхийлэх үзүүлэлтүүдийн хоорондын хамаарлыг тогтоосон. Үүний зэрэгцээ барилга байгууламжийн төлөвлөлтөнд бүс нутгийн онцлогийг бүрэн тусгах зорилгоор “Монгол орны геотехникийн нөхцөлийн карт”-ыг боловсруулан гаргав.
Бид олон жилийн судалгааны ажлын үр дүнгээрээ “Монгол орны тогтворгүй бүтэцтэй хөрсөнд барилгын буурь, суурийн төслийн оновчтой шийдэлийн онолын үндэс”, “Тогтворгүй бүтэцтэй хөрсний механик”, “Монгол орны тогтворгүй бүтэцтэй ул хөрсөнд барилга барих ухаан”, “Монгол орны геотехникийн нөхцөл” гэсэн ганц сэдэвт 4 ном хэвлүүлсэн. Мөн ОХУ-ын профессор А.А.Кроник, доктор Б.В.Лыкшитовтой нартай хамтран “Основания и фундаменты на мерзлых и пучинистых грунтах” номыг орос хэл дээр ОХУ-ын Москва хотын “АСБ“ хэвлэлийн газарт хэвлүүлж , “Structurally unstable soil mechanics and foundation engineering problems” нэг сэдэвт бүтээлийг 2012 онд англи хэл дээр хэвлүүлсэн. Сүүлийн 10 жилд олон улсын 20 шахам эрдэм шинжилгээний хурал, семинарт дээрхи судалгааны үр дүнгээр илтгэл тавьж хэлэлцүүлснээс гадна олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэвлэлүүдэд 20 шахам өгүүлэлийг нийтлүүлжээ. Их сургуулийн сургалтанд зориулж “Инженерийн геологи”, “Хөрсний механик”, “Буурь, суурь”, “Газар доорхи байгууламжийн бүтээц” гэсэн цуврал ном, сурах бичиг хэвлүүлсэн. Жил бүр “Барилга байгууламжийн геотехникийн асуудлууд” сэдэвт онол-практикийн бага хурлыг гадаадын эрдэмтэдийн оролцоотой зохионбайгуулж байна. Геотехникийн судалгааны төвөөс ул хөрсний хүндрэлтэй нөхцөлд барилга байгууламжийн зураг төсөл зохиох, барих арга технологийг сонгох талаар олон арван барилга, байгууламжийн төсөлд зөвлөлгөө өгч ажилласан байна. Бид геотехникийн шинжлэх ухааны салбарт “Тогтворгүй бүтэцтэй хөрсний механик” гэсэн шинжлэх ухааны шинэ чиглэлийг төвлөвшүүлэн хөгжүүлж байна.
Геотехникийн судалгаанд цаашид дараах асуудлуудыг онцлон авч үзэх зүйтэй юм. Тухайлбал:
1. говийн бүсийн хөөмтгий ул хөрсний геотехникийн шинж чанарын хээрийн судалгааг хөгжүүлэх;
2. чулуулгийн механик, ялангуяа өгөршсөн хадан хөрсний геотехникийн шинж чанарын судалгааг орчин үеийн судалгааны дэвшилтэд техник, тоног төхөөрөмжөөр хийж гүйцэтгэх;
3. газар доорх орон зайг ашиглах болон гүний инженерийн байгууламжын зураг төсөл зохиох, геотехникийн ажил явуулах, уул уурхай үйлдвэрүүдийн хаягдлын аж ахуй байгуулах барилгын норм дүрэм, стандартуудыг боловсруулах;
4. өндөр барилгын ул хөрс ба арагт бүтээцийн хамтын ажиллагааг хангах судалгаанд тоон аргуудыг нэвтрүүлэх, геотехникийн судалгаа, тооцооны программ хангамжийг шийдвэрлэх зэрэг болно.

эхнийх

хамгийн анхны инженер геологийн blog болох гэж байна.